Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τέμενος προσευχής στις 24 Ιουλίου 2020 συνιστά διαστροφή ενός οικουμενικού μνημείου για πολιτικές επιδιώξεις. Αντιστρατεύεται έναν διάλογο πολιτισμών, που αφαιρεί πολιτιστικές δικαιολογίες που επικαλύπτουν συγκρούσεις για άλλα συμφέροντα. Η ημερομηνία συμπίπτει με την επέτειο της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923, που καθόρισε τα σύνορα της Τουρκίας, και της αποκατάστασης της δημοκρατίας στην Ελλάδα το 1974, όταν οι στρατιωτικοί παρέδωσαν την εξουσία, μετά την προδοσία στην Κύπρο, που διευκόλυνε την τουρκική εισβολή. Η Αγία Σοφία είχε γίνει μουσείο το 1934.

Πρόκειται για αποκαθήλωση ενός εμβληματικού στοιχείου της κεμαλικής εκκοσμίκευσης του τουρκικού κράτους. Ενόψει εκλογικών αναμετρήσεων, ενθαρρύνει συσπείρωση και συγχώνευση ισλαμιστικών και εθνικιστικών τάσεων στη γειτονική χώρα εναντίον πρώην συμμάχων του σημερινού ηγέτη της και της μη θρησκευτικής αντιπολίτευσης, όπου σε υπολογίσιμο αντίπαλο έχει αναδειχθεί ο Δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, παρά τις συνθήκες νοθείας και βίας, με αφορμή ένα πραξικόπημα της πιτζάμας, που αποτέλεσε δικαιολογία για εκκαθαρίσεις στις ένοπλες δυνάμεις και γενικότερα.

Αναδεικνύοντας ένα νέο κορυφαίο τέμενος μνημειοποείται η επιδίωξη ηγεμονίας στον σουνιτικό κόσμο εις βάρος της Αιγύπτου, με την οποία σοβεί σύγκρουση για τη Λιβύη, και της Σαουδικής Αραβίας κυρίως. Καλλιεργώντας σχέσεις εξισορρόπησης με Ουάσιγκτον και Μόσχα – που δεν αποδέχεται αναγνώριση ουκρανικού αυτοκέφαλου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο – σε σχέση με περιφερειακά θέματα όπως η Συρία, κρατώντας σε απόσταση Πεκίνο, Τεχεράνη και Τελ Αβίβ και αναμοχλεύοντας προσφυγικά και μεταναστευτικά ζητήματα και οικονομικές σχέσεις εναντίον μιας στρατιωτικά πιο αδύναμης μετά τη βρετανική αποχώρηση Ευρώπης, η τουρκική ηγεσία επιλέγει ως κατάλληλη τη στιγμή για άσκηση αυξημένης στρατηγικής πίεσης στην Ελλάδα και την Κύπρο. Μάλλον δεν της διαφεύγει μια επέτειος όπως η 25η Μαρτίου 2021.

Στο πεδίο των εντάσεων αυτών, κρίσιμα ορόσημα περιλαμβάνουν την ημερομηνία των αμερικανικών προεδρικών εκλογών στις 3 Νοεμβρίου. Αν εκλεγεί ο υποψήφιος του Δημοκρατικού Κόμματος, αναλαμβάνει την προεδρία στις 20 Ιανουαρίου 2021, εφόσον ο σημερινός ένοικος του Λευκού Οίκου δεν δημιουργήσει προβλήματα διαδοχής, για τα οποία προϊδεάζει αμφισβητώντας την εγκυρότητα της επιστολικής ψήφου, ενώ η αποστολή ομοσπονδιακών δυνάμεων καταστολής στο Όρεγκον και αλλού φαίνεται να επιδιώκει σύγκρουση, που προεκλογικά θα αναβάθμιζε τη θέση του ως υποψηφίου του «νόμου και της τάξης». Αν επανεκλεγεί ο υποψήφιος του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, παρά το γεγονός ότι τον εγκαταλείπουν συντηρητικοί ψηφοφόροι, είναι αμφίβολο ότι θα αναδιαμορφώσει τη σχέση του με την τουρκική ηγεσία. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι στην προσωρινή προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται αυτό το εξάμηνο η Γερμανία, την οποία θα διαδεχθεί η Γαλλία.

Η διαστροφή ενός παγκόσμιου μνημείου όπως η Αγία Σοφία δεν είναι ζήτημα ελληνο-τουρκικών σχέσεων, τις οποίες έρχεται να δηλητηριάσει σε μία περίοδο όταν απαιτείται αυξημένη αποτροπή και απευθείας αντίληψη των εκατέρωθεν επιδιώξεων. Είναι ζήτημα προσβολής οικουμενικών αξιών που αντηχεί σε όλο τον κόσμο.

♦

Την ακουστική της Αγίας Σοφίας αναδεικνύει καινοτόμος έρευνα της Bissera V. Pentcheva στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ: https://hagiasophia.stanford.edu.

♦

Κανένα θέμα δεν εξαντλείται αναλύοντας γεωπολιτικές παραμέτρους του. Αναλογίζομαι τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν όσοι, στην Τουρκία ή αλλού, θέλουν να τοποθετηθούν για ένα ζήτημα όπως η Αγία Σοφία. Κυρίως σκέφτομαι εκείνους που δεν διαθέτουν ασπίδα επωνυμίας. Σκέφτομαι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα κλίμα αντιπαραθέσεων που θεωρούνται αυτονόητες. Πρέπει να υπάρχει κάποιο άστρο που τα μετρά.

(πρώτη δημοσίευση: περιοδικό ΧΡΟΝΟΣ, 71 Ιούλιος 2020)