Γιατί η αλληλεγγύη βάσης απέναντι στον κορωνοϊό μετράει

Paolo Gerbaudo

Η κρίση του κορωνοϊού είναι συστημική και φαίνεται να επηρεάζει όλες τις πτυχές της ζωής μας, από το ένα κοινωνικό πεδίο στο άλλο, προκαλώντας εκτεταμένη ζημιά. Καθώς ο αριθμός των θανάτων συνεχίζει να αυξάνεται στις περισσότερες χώρες του κόσμου και το μέγεθος της τραγωδίας καθίσταται εμφανές, η προσοχή μερικών στρέφεται ήδη στις καταστροφικές οικονομικές συνέπειες, με ορισμένους να προβλέπουν μείωση του ΑΕΠ κατά 20% και ανεργία άνω του 20% ως συνέπεια του οικονομικού σοκ.

Oι επιπτώσεις, όμως, είναι ευρύτερες. Η εμπειρία ακραίου άγχους για τους εργαζόμενους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, ξεκινώντας από τους φροντιστές υγείας, και η μακροχρόνια κοινωνική απομόνωση για ολόκληρο τον πληθυσμό, θα έχει επίσης σοβαρό ψυχολογικό αντίκτυπο. Το τελευταίο πράγμα που οι πληττόμενες χώρες χρειάζονται αυτή τη στιγμή είναι μια συλλογική ψυχική κατάρρευση. Αυτό που, αντίθετα, απαιτούν απεγνωσμένα είναι μια συλλογική επίδειξη αλληλεγγύης και τρόπους υποστήριξης εκείνων που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο από την τρέχουσα έκτακτη συνθήκη.

Ήδη, κατά τη διάρκεια της απαγόρευσης κυκλοφορίας στη Γουχάν, διάφοροι ερευνητές τόνισαν πώς η απομόνωση είχε ως αποτέλεσμα «σοβαρές κοινωνικo-ψυχολογικές επιπτώσεις». Ομοίως, υπάρχει βαθιά ανησυχία στις ευρωπαϊκές χώρες που πλήττονται από αυτή την κρίση -ξεκινώντας από την Ιταλία, η οποία περιγράφεται ως το «σημείο μηδέν» του κορονωϊού- όσον αφορά τις ψυχολογικές συνέπειες που μπορεί να έχει αυτή η μακρά περίοδος καραντίνας στον πληθυσμό. Η μάχη που δίνεται στους θαλάμους των νοσοκομείων και στις μονάδες εντατικής θεραπείας πρέπει να συνοδεύονται από έναν πόλεμο ψυχολογίας στη βάση της κοινωνίας. Τις επόμενες εβδομάδες, η διατήρηση του ηθικού, ιδίως μεταξύ των γιατρών και των νοσοκόμων, θα είναι μια μεγάλη πρόκληση. Η κοινωνική αλληλεγγύη είναι θεμελιώδης για τη νίκη σε αυτήν τη μάχη για να μην πέσουν θύματα αυτού του αντίκτυπου οι εργαζόμενοι της πρώτης γραμμής και οι πολίτες. Αυτό σημαίνει πρωτίστως ότι η κυβέρνηση πρέπει να αποκαταστήσει άμεσα τα λάθη του παρελθόντος παρέχοντας στο υγειονομικό προσωπικό εξοπλισμό προστασίας και επαρκή αμοιβή για την εργασία τους, την λήψη μέτρων για την προστασία κατηγοριών του πληθυσμού που δεν καλύπτονται από τα μέτρα διάσωσης, συμπεριλαμβανομένων των ενοικιαστών, των αυτοαπασχολούμενων και των ατόμων με συμβόλαια μηδενικών ωρών (zero-hour contracts)[1]. Αλλά οι ίδιοι οι πολίτες μπορούν, επίσης, να διαδραματίσουν έναν σημαντικό ρόλο.

Σε αυτές τις τρομακτικές και καταθλιπτικές μέρες ήταν παρηγορητικό για πολλούς να βλέπουν εκδηλώσεις συλλογικής αλληλεγγύης που έπαιρναν τις πιο διαφορετικές μορφές. Αρχικά στην Ιταλία, στη συνέχεια στην Ισπανία και τη Γαλλία, οι πολίτες διοργάνωσαν flash-mobs για να τραγουδήσουν τον εθνικό ύμνο και τραγούδια από τα μπαλκόνια τους, καθώς και να χειροκροτήσουν τους εργαζόμενους της πρώτης γραμμής που πλήττονται περισσότερο από την επιδημία. Από τις δωρεές προς τα νοσοκομεία, έως τους «κατασκευαστές» που παράγουν δυσεύρετο ιατρικό εξοπλισμό που δεν μπορεί να προέλθει από την παγκόσμια αγορά, έως τις εταιρείες που προσφέρουν μέρος του προστατευτικού τους εξοπλισμού, έως τους ανθρώπους που προσφέρουν εθελοντικά βοήθεια στους ηλικιωμένους, σε αυτή τη δύσκολη στιγμή οι άνθρωποι βρίσκουν νέους τρόπους για να βοηθήσουν στην αναχαίτιση της επιδημίας. 

Μια flashmob δράση δημόσιας επιδοκιμασίας πραγματοποιήθηκε και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το hashtag #Clapforcarers[2], που άρχισε να κυκλοφορεί στο twitter στις 26 Μαρτίου, καλεί τους πολίτες σε όλη την επικράτεια να συμμετάσχουν «σε ένα δημόσιο χειροκρότημα για να ευχαριστήσουν τους εργαζόμενους του εθνικού συστήματος υγείας (NHS) για ό, τι κάνουν». Στόχος είναι να τιμήσουμε τους ήρωες που κινδυνεύουν περισσότερο από αυτήν την κρίση -γιατροί, νοσηλευτές, παραϊατρικό προσωπικό-, που αντιμετωπίζουν την αύξηση των ασθενών με κορωνοϊό και έρχονται αντιμέτωποι, επίσης, με υψηλό κίνδυνο μόλυνσης λόγω της έλλειψης κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού και του καταστροφικού τρόπου με τον οποίο η κυβέρνηση διαχειρίζεται αυτήν την κρίση.

Από την έναρξη αυτής της πρωτοβουλίας πολλοί αριστεροί την επέκριναν, με το σκεπτικό ότι μία από τις αρχικές προσκλήσεις για το flashmob προήλθε από το ραδιόφωνο LBC, το οποίο παρουσιάζει ένα ιστορικό επιδοκιμασίας των δημοσιονομικά συντηρητικών απόψεων που συνέβαλαν στην υποχρηματοδότηση του εθνικού συστήματος υγείας (NHS). Επιπλέον, ένας από τους πρώτους ανθρώπους που συμμετείχαν στην πρωτοβουλία ήταν ο Υπουργός Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών Matt Hancock, ο οποίος κατηγορείται μαζί με τον Boris Johnson για τη θλιβερή κατάσταση του εθνικού συστήματος υγείας (NHS) και την αποτυχημένη διαχείριση της κρίσης του κορωνοϊού. Η υποψία είναι ότι αυτή αλλά και άλλες πρωτοβουλίες κινητοποιήσεων βάσης θα ακούγονται τόσο κούφιες όσο η υπόσχεση του David Cameron: «Είμαστε όλοι μαζί σε αυτό».

Αντίθετα από άλλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, όπου τα flashmobs στα μπαλκόνια των σπιτιών προέκυψαν αυθόρμητα χωρίς κυβερνητική υποστήριξη, στο Ηνωμένο Βασίλειο η εκστρατεία #Clapforcarers μοιάζει περισσότερο κατασκευασμένη. Ο Boris Johnson δέχεται έντονη κριτική για τον μπερδεμένο τρόπο αντιμετώπισης αυτής της έκτακτης ανάγκης και για την απότομη ολική αλλαγή θέσεων, ξεκινώντας με την περιβόητη πλέον στρατηγική της «ανοσίας της αγέλης» για να καταλήξει στην επιβολή μιας καραντίνας. Ως εκ τούτου, ο ίδιος χρειάζεται απεγνωσμένα κάποια επίδειξη συλλογικής αλληλεγγύης μπροστά σε αυτήν την κατάσταση επείγουσας ανάγκης για να επαναπροσδιορίσει την προσοχή των πολιτών, ελπίζοντας να δει αύξηση των ποσοστών δημοφιλίας του όπως συνέβη σε άλλες κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη.

Όμως, ανεξάρτητα από την πολιτική χειραγώγηση πίσω από αυτές τις δράσεις, αυτό που ικανοποιούν αυτά τα δημόσια τελετουργικά είναι η απελπισμένη επιθυμία του πληθυσμού για κάποια αίσθηση αλληλεγγύης εν μέσω της κρίσης. Ο συνεχής βομβαρδισμός από τραγικές ειδήσεις σχετικά με την εξάπλωση της επιδημίας, η άμεση εμπειρία συγγενών και φίλων που πεθαίνουν επηρεάζει πολλούς ανθρώπους, ο φόβος για την ίδια την υγεία κάποιου ανθρώπου, φόβος ιδιαίτερα ανησυχητικός για τους ηλικιωμένους και τα άτομα με καταβεβλημένο ανοσοποιητικό, μαζί με την εμπειρία της παρατεταμένης απομόνωσης και της κοινωνικής αποστασιοποίησης που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι, αποτελούν σημαντικές ψυχολογικές προκλήσεις. Συμμετέχοντας σε δημόσια τελετουργικά όπως το τραγούδι με τους γείτονες από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια τους οι πολίτες προσπαθούν να ανακτήσουν κάποια αίσθηση κανονικότητας εν μέσω της παρούσας εμπειρίας έκτακτης ανάγκης.

Μερικοί υποθέτουν ότι μια από τις ελπιδοφόρες προοπτικές αυτής της κρίσης μπορεί μακροπρόθεσμα να είναι η μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Καθώς οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι όλοι εξαρτώνται για την ασφάλειά τους από το κράτος και το σύστημα υγείας του, εκτός από το να εξοικειώνονται καλύτερα με τους γείτονές τους, θα συνειδητοποιήσουν ότι, αντίθετα με ό,τι υποστήριζε η Margaret Thatcher, υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως αυτό που λένε κοινωνία. Αυτή η αναβίωση ενός συλλογικού πνεύματος μοιάζει με εκείνη που βιώθηκε μετά από προηγούμενες καταστροφές, ξεκινώντας από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το γεγονός αυτό προσφέρει σίγουρα μικρή παρηγοριά απέναντι στις καταστροφικές σκηνές που παρατηρούνται στα νοσοκομεία μας και τις επαίσχυντες συνθήκες στις οποίες πρέπει να λειτουργούν οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, βάζοντας τη ζωή τους σε κίνδυνο. Οι στιγμές κατά τις οποίες ο πληθυσμός έρχεται κοντά με πράξεις αλληλεγγύης όλων των ειδών, με τη μορφή δωρεών, εθελοντισμού και συνεισφορών, συμπεριλαμβανομένων των δράσεων δημόσιας επιδοκιμασίας και χειροκροτημάτων για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται από τους πολιτικούς ως δικαιολογία για να αποσπούν την προσοχή του κοινού από την ευθύνη τους για την φρικτή κατάσταση του εθνικού συστήματος υγείας (NHS) και την έλλειψη προετοιμασίας για αυτήν την κρίση.

Σε αυτό που μπορεί κανείς να ελπίζει από την τραγωδία που τώρα αρχίζει να εκδηλώνεται στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και περισσότερο στην Αφρική που κινδυνεύει να καταστραφεί από τη μόλυνση – είναι πως μπορεί να σταθεί ευκαιρία για να συνειδητοποιήσουν οι πολίτες ότι αυτή η κρίση είναι τόσο βαθιά λόγω μιας ήδη υπάρχουσας κρίσης στη συλλογική μας αλληλεγγύη. Και ότι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί η επανάληψη αυτής της τραγωδίας στο μέλλον, με νέες πανδημίες και τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, είναι να ανακτήσουμε μια αίσθηση συλλογικής αλληλεγγύης, μια ισχυρότερη συνειδητοποίηση του γεγονότος πως σε πολλά κοινωνικά ζητήματα είμαστε πραγματικά όλοι μαζί, και ότι εάν δεν χρηματοδοτούμε σωστά τις δημόσιες υπηρεσίες μας, όλοι θα χάσουμε.

 

Σημειώσεις:

1. ΣτΜ: Ιδιαίτερα διαδεδομένη μορφή εργασιακής σχέσης στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά την οποία ο εργοδότης μπορεί να απασχολεί τον εργαζόμενο για όσες ώρες και όποτε κρίνει εκείνος.

2. ΣτΜ: Το διατηρούμε στο πρωτότυπο στο κείμενο. Στα ελληνικά θα το αποδίδαμε ως «χειροκροτήστε για τους υγειονομικούς»

 

(ΧΡΟΝΟΣ, 25 Απριλίου 2020)

ΧΡΟΝΟΣ #71, 25 Απριλίου 2020

Paolo Gerbaudo
Λέκτορας Ψηφιακής Κουλτούρας και Κοινωνίας στο King’s College του Λονδίνου, Διευθυντής του Κέντρου Ψηφιακής Κουλτούρας.

 

Πηγή:
https://www.opendemocracy.net/en/can-europe-make-it/clapforcarers-why-grassroots-solidarity-against-coronavirus-matters/

 

Μετάφραση άρθρου:
Αντώνης Γαλανόπουλος, Υποψήφιος διδάκτορας, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Χρήστος Αβραμίδης, Υποψήφιος διδάκτορας, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο.