Μια ακόμη κρίση χτύπησε την πόρτα μας απειλώντας άμεσα εκτός από την εύθραυστη, ούτως ή άλλως, για πολλούς συνθήκη αξιοπρεπούς διαβίωσης και την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Ελευθερίες, σώματα και επιθυμίες κλειδώθηκαν προσωρινά εντός. Καθώς αυτό που βίαια συρρικνώθηκε αρχίζει αργά να ξεδιπλώνεται, καλούμαστε να αναμετρηθούμε με αλλαγές αστάθμητες και ασύμμετρες. Ποτέ ίσως στην πρόσφατη ιστορία δεν έγινε τόσο σαφής η πολυτιμότητα του βιβλίου, η έννοια του προσωπικού χρόνου στον οποίο κανείς ζυμώνεται με αφηγήσεις, ιδέες, έργα, που λειτουργούν ως διαρκές στήριγμα. Κι αυτή είναι ίσως μια παρακαταθήκη που δεν θα έπρεπε να αγνοηθεί.

Την επόμενη μέρα η πολυμερής οικογένεια του βιβλίου (εκδότες, συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, δημιουργοί άλλων τεχνών, κάθε συνεργαζόμενη ειδικότητα και κατηγορία συντελεστών) είναι απαραίτητο να εμφανιστεί ενωμένη απέναντι στα καίρια πλήγματα που δέχτηκε η οικονομία, σε μια εποχή κάθε άλλο παρά ειδυλλιακή. Η υγειονομική κρίση μας δίδαξε το αυτονόητο: ότι η θεώρηση της κοινωνίας με βάση τον πλούτο και την κοινωνική θέση είναι ζημιογόνος, ότι επαγγέλματα που μέχρι χθες έμεναν στο περιθώριο κράτησαν την αλυσίδα της κοινωνίας όρθια στα δύσκολα και με κόστος. Οι καιροί ζητούν πολλά περισσότερα από φιλοδοξίες, πείσματα ή εγωισμούς. Και το βιβλίο συνεχίζει να λειτουργεί ως θεραπευτική αγωγή της ψυχής και του πνεύματος, εμβολιάζοντας τον αναγνώστη με την ευρυχωρία, τη φαντασία και τη μοναδική του δύναμη.

Απαιτούνται ασφαλώς πολλά και σύντομα. Πρωτίστως απαιτείται μια νέα εθνική πολιτική για το βιβλίο (μια τέτοια πολιτική δεν σημαίνει μονοσήμαντα διάθεση πόρων αλλά προσεκτική ψηλάφηση των σοβαρών κλαδικών ζητημάτων) που θα απελευθερώσει δυνατότητες εντός και εκτός συνόρων, πάνω στις οποίες θα μπορέσει να στηριχτεί και να ανθίσει η εγχώρια εκδοτική παραγωγή προς όφελος όλων. Η ελληνική πολιτεία οφείλει να αφουγκραστεί όλους τους «ειδικούς»: συνεπώς και τους ανθρώπους του πνεύματος, των γραμμάτων και των τεχνών ως τέτοιους. Και η ύπαρξη πολλών από αυτούς σήμερα μοιάζει να κρέμεται από κλωστές.

Από τους συγγραφείς και τους δημιουργούς, περισσότερο από ποτέ άλλοτε ίσως, ζητείται να αναλάβουν την ευθύνη, πέρα από χρώματα και ιδεοληψίες, να κρατήσουν τα μάτια και το στόμα ανοιχτό απέναντι σε ότι συμβαίνει ή επίκειται να συμβεί στα θολά νερά: όπως η αναδυόμενη «αναγκαιότητα» μιας βιομετρικής παρακολούθησης, η κρισιμότητα του οπτικού γραμματισμού σε μια εποχή παντοδυναμίας της εικόνας, η ουσιαστική αναβάθμιση της παιδείας σε μια εποχή εργαλειοποίησης της γνώσης. Μια τέτοια στάση ζητούσε ένας κορυφαίος διανοητής του 20ού αιώνα, ο Noam Chomsky, στο γνωστό κείμενό του «Η ευθύνη των διανοουμένων» (1967), ενόσω μαινόταν ο πόλεμος του Βιετνάμ. Για να σταθεί η κοινωνία όρθια απαιτούνται περισσότερα από όσα αυτονόητα και επιτακτικά προτάσσει η οικονομία. Ο ρόλος των συγγραφέων και των διανοουμένων, που διαθέτουν τακτικά δημόσιο βήμα και τη συνεπαγόμενη προσοχή του κοινού, είναι αναπόφευκτα κρίσιμος. Ίσως έτσι, εκτός από την ίδια την κοινωνία, προστατευτεί και καλλιεργηθεί ακόμη καλύτερα ο σπάνιος εκείνος πνευματικός βιότοπος στον οποίο ανήκει και το βιβλίο.