Σε απόλυτο κυρίαρχο του πολιτικού σκηνικού στην Τουρκία αναδεικνύουν τον Ερντογάν και γενικότερα το ΑΚΡ οι αναλύσεις των αποτελεσμάτων των τελευταίων τουρκικών εκλογών. Σε ένα πρώτο επίπεδο, μια τέτοια ανάγνωση ανταποκρίνεται στα πραγματολογικά δεδομένα: με 52,59%, έναντι 30,64% που έλαβε ο αντίπαλός του Muharrem İnce, ο πρόεδρος της Τουρκίας αποκτά το ελεύθερο να ασκήσει τις εξουσίες που επικύρωσε το περσινό δημοψήφισμα. Οι υπερεξουσίες αυτές έχουν ήδη αναφερθεί εκτενώς από πολλούς αναλυτές και συνίστανται ουσιαστικά στην ακύρωση των αρμοδιοτήτων του κοινοβουλίου, καθώς και στην περαιτέρω ενίσχυση της προσωποπαγούς διακυβέρνησης – της διακυβέρνησης μέσω προεδρικών διαταγμάτων. Κάποιοι έκαναν λόγο για την ακλόνητη ηγεμονία του ΑΚΡ και προσωπικά του Ερντογάν: πράγματι η υπέρβαση του κεμαλικού παρελθόντος, καθώς και η ανάδειξη της Τουρκίας σε υπολογίσιμο παίκτη στη διεθνή σκακιέρα και σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη βάρυνε αναμφισβήτητα στις επιλογές των ψηφοφόρων. Η εικόνα όμως αυτή είναι μονοδιάστατη;

Καταρχάς αξίζει να αναφέρουμε ότι η συμμετοχή στις εκλογές έφτασε το ποσοστό του 86,80%. Τούτο σημαίνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των Τούρκων πολιτών επένδυσε πολιτικά στις εκλογές, δεν τις θεώρησε, δηλαδή, κάτι ξένο προς την καθημερινότητά της. Αυτό από μόνο του καταρρίπτει το στερεότυπο περί πολιτικής παθητικότητας του τουρκικού πληθυσμού. Πώς κινήθηκε και τι επένδυσε, λοιπόν, στις εκλογές αυτές η κάθε μερίδα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, προκειμένου να φανούν οι διεργασίες που συντελούνται στην τουρκική κοινωνία, στο βαθμό τουλάχιστον που αυτές είναι δυνατόν να αποτυπωθούν στα εκλογικά ποσοστά.

Ας ξεκινήσουμε από το λεγόμενο φιλοκυβερνητικό μπλοκ, τη λεγόμενη «Λαϊκή Συμμαχία» (Cumhur İttifakı) που συγκρότησε το ΑΚΡ μαζί με το ακροδεξιό ΜΗΡ. Αν και η νίκη του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές είναι αναμφισβήτητη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ποσοστό του 52,59% κατέστη εφικτό με τις ψήφους του ΜΗΡ. Επιπλέον, αφορά ειδικά το πρόσωπο του Ερντογάν. Κατά τα άλλα, στις βουλευτικές εκλογές το ΑΚΡ σημείωσε πτώση της τάξης του 7% σχεδόν, σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές, με ποσοστό 42,56% σε σχέση με το 49,50% των εκλογών του Νοεμβρίου του 2015. Δεν πρόκειται για ασήμαντο ποσοστό. Συνδέεται, προφανώς, με την επιδείνωση της καθημερινότητας του μέσου Τούρκου, συνέπεια του πρωτοφανούς κλίματος τρομοκρατίας, αλλά και της υποτίμησης του νομίσματος και του συνεπαγόμενου πληθωρισμού. Ειδικά το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι με δεδομένη τη συνεχή πτώση της τουρκικής λίρας, το «κράτος ελεημοσύνης» που εγκαινίασε το ΑΚΡ, δηλαδή τα επιδόματα για την αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας, βασική πηγή ψήφων του κόμματος για χρόνια, δύσκολα μπορεί πλέον να είναι λειτουργικό. Πρόσωπο και κόμμα αποταυτίζονται λοιπόν: ενώ ο Ερντογάν εξακολουθεί να συγκεντρώνει τις προτιμήσεις της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων, το ΑΚΡ, ως κομματικός μηχανισμός, χρεώνεται τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα τα τελευταία χρόνια. Έτσι, με 293 βουλευτές, το ΑΚΡ δεν διαθέτει πλέον στην Εθνοσυνέλευση την απόλυτη πλειοψηφία, την οποία εξασφαλίζει μόνο με τους 50 βουλευτές του ΜΗΡ. Ως προς το τελευταίο, είναι ενδιαφέρον ότι κατάφερε να διατηρήσει το ποσοστό του (με 11,1% σημείωσε μια πολύ μικρή πτώση της τάξης του 0,8% σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές), παρά τη διάσπαση του κόμματος και τη δημιουργία του İyi Parti [Καλού Κόμματος], διαψεύδοντας έτσι το προσδοκώμενο. 

Το İyi Parti, με επικεφαλής τη Meral Akşener, αντιπροσωπεύει τη φιλοκοσμική, φυλετική εκδοχή της ακροδεξιάς, σε αντίθεση με το ΜΗΡ, το οποίο είναι περιχαρακωμένο στο ιδεολόγημα της τουρκοϊσλαμικής σύνθεσης –που θέλει το Ισλάμ συστατικό στοιχείο της τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Η σύμπλευση του ΜΗΡ με τις περισσότερες επιλογές του ΑΚΡ οδήγησε στη σύγκρουση ανάμεσα στην ηγεσία και το φιλοκοσμικότερο κομμάτι του πρώτου που αντιπροσώπευε η Akşener και που αποσχίστηκε από το κόμμα, ιδρύοντας το İyi Parti στις 25 Οκτωβρίου 2017.(1) Θεωρώ ότι, παρά τις περί του αντιθέτου εκτιμήσεις, το ποσοστό του 10,01% που έλαβε το İyi Parti, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, και που του εξασφάλισε, έστω και οριακά, την είσοδό του στο κοινοβούλιο (με 44 βουλευτές), δεν είναι αμελητέο, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα πολύ νέο κόμμα και με δεδομένη την πολεμική που δέχτηκε αυτό και προσωπικά η Meral Akşener, τόσο από το ΜΗΡ, όσο και από το κυβερνών κόμμα. Η πολεμική αυτή κυμάνθηκε από τον αποκλεισμό από τον τηλεοπτικό χρόνο μέχρι το φόνο στελέχους του στο Έρζερουμ.(2) Πρόκειται, σε τελική ανάλυση, για ένα ποσοστό όχι κατά πολύ κατώτερο του 11,1% που έλαβε το πολύ παλαιότερο ΜΗΡ. Από πού λοιπόν προήλθε αυτό το ποσοστό, τη στιγμή που το ΜΗΡ διατήρησε το δικό του; Η γεωγραφική κατανομή των ψηφοφόρων του İyi Parti δείχνει κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον: οι περιοχές που έδωσαν στο κόμμα αυτό τις περισσότερες ψήφους είναι μάλλον γεωγραφικά και πολιτικά ετερόκλητες. Πρόκειται για περιοχές, είτε της ενδοχώρας της Δυτ. Ανατολίας, είτε των παραλίων, είτε της Ανατολ. Θράκης(3) – από την Ισπάρτα της Πισιδίας, την Αττάλεια και το Μπούρντουρ, όπου υπερτερεί το ΑΚΡ, ως το Αϊντίν, τη Μούγλα και την Ανδριανούπολη, όπου υπερισχύει το κεμαλικό CHP. Σχετικά ισχυρό παρουσιάζεται επίσης το İyi Parti στους μεγάλους δήμους της χώρας (με 11,01% στην Κωνσταντινούπολη και 12,24% στην Άγκυρα, όπου το επικρατέστερο ΑΚΡ παρουσιάζει σημαντική μείωση).(4) Σε όλες αυτές τις περιοχές, τόσο το κυβερνών κόμμα, όσο και το CHP παρουσιάζουν σαφή μείωση, προς όφελος του İyi Parti.(5) Το κοινό χαρακτηριστικό των περιοχών αυτών είναι ότι η οικονομία τους βασίζεται κυρίως στον τουρισμό που έχει καίρια πληγεί τα τελευταία χρόνια λόγω των πολιτικών αναταραχών και στο διεθνές εμπόριο που παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα λόγω της συνεχούς πτώσης της τουρκικής λίρας και της γενικότερης αστάθειας.(6) Εικάζει λοιπόν κανείς ότι το κριτήριο της ψήφου ήταν κατά βάση οικονομικό, δεδομένου ότι ο κόσμος των επιχειρήσεων υπήρξε όλα τα προηγούμενα χρόνια το κύριο στήριγμα του ΑΚΡ. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι διαδεδομένες εκτιμήσεις περί περιχαράκωσης στο «φιλοκοσμικό» και στο «ισλαμιστικό» στρατόπεδο αντίστοιχα δεν επιβεβαιώνονται εδώ. 

Η ισχυρότερη διάψευση ενός τέτοιου ισχυρισμού υπήρξε η συμπερίληψη του ακραία συντηρητικού ισλαμιστικού Saadet Partisi [Κόμματος της Ευτυχίας] στη λεγόμενη «Εθνική Συμμαχία» (Millet İttifakı), μαζί με το κεμαλικό CHP και το İyi Parti. Μια τέτοια κίνηση προφανώς στόχευε στο θρησκευόμενο κομμάτι του εκλογικού σώματος, το οποίο, παρ’ όλα αυτά, δεν έδωσε στο Saadet Partisi παρά 1,35%. Όσον αφορά τον καθεαυτό κεμαλικό χώρο, το ενδιαφέρον είναι ότι το ποσοστό που συγκέντρωσε στις προεδρικές εκλογές ο Muharrem İnce (30,64%) είναι κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερο από αυτό που συγκέντρωσε στις βουλευτικές εκλογές το CHP (22,64%). Η διαφορά αυτή γίνεται εμφανής όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και στα κατά τόπους αποτελέσματα: σε όλες σχεδόν τις περιοχές ο İnce συγκέντρωσε μεγαλύτερα ποσοστά από εκείνα του CHP.(7) Βλέπουμε εδώ την ίδια αποταύτιση του προσώπου από το κόμμα που σημείωσε απώλειες της τάξης του 3% περίπου σε σχέση με το ποσοστό των εκλογών του Νοεμβρίου 2015 (25,3%), καταγράφοντας έτσι τη μεγαλύτερη απώλεια ψήφων από το 2011. Πιθανότατα αυτό σχετίζεται με την εικόνα του İnce ως νέου προσώπου στην πολιτική σκηνή (προεκλογικά διένυε τη δεύτερη βουλευτική θητεία του)(8) που θα βγάλει το CHP από το τέλμα των τελευταίων χρόνων και θα το συνδέσει με τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Το αίτημα της σύνδεσης με την ευρύτερη κοινωνία έχει αρχίσει να διατυπώνεται στον κεμαλικό χώρο από την προηγούμενη περίοδο, πράγμα που οδήγησε σε ενδοκομματικές διενέξεις και δυσαρέσκεια απέναντι στον Kemal Kılıçdaroğlu, ο οποίος κατηγορείται για αντιπολιτευτική ανεπάρκεια. Η δυναμική προεκλογική παρουσία του İnce, με τους υψηλούς αντιπολιτευτικούς τόνους και τις μαζικές προεκλογικές συγκεντρώσεις, θα μπορούσε να θεωρηθεί απόπειρα του κεμαλικού χώρου να λάβει το χαρακτήρα κοινωνικού κινήματος, υπερβαίνοντας την εικόνα της ομάδας του κατεστημένου και την ανυποληψία του απέναντι στην ευρύτερη κοινωνία, συνέπεια του βεβαρυμένου παρελθόντος του κεμαλικού αυταρχισμού. Ο στόχος αυτός οπωσδήποτε υπαγορεύεται από την αντιπαλότητα προς το αριστερό HDP.

Η πορεία του HDP αποτέλεσε μια από πιο ενδιαφέρουσες όψεις των φετινών τουρκικών εκλογών. Το κόμμα αυτό κατάφερε για τρίτη φορά από την ίδρυσή του να καταρρίψει το όριο του 10% και να εξασφαλίσει έτσι την είσοδό του στην Εθνοσυνέλευση: έλαβε ποσοστό 11,7% κερδίζοντας 67 έδρες. Και αυτό παρά το γεγονός ότι ο επικεφαλής του Selahettin Demirtaş έλαβε στις προεδρικές εκλογές 8,4%. Η αποταύτιση του ηγέτη από το κόμμα είναι εμφανής και εδώ, στην αντίστροφη κατεύθυνση (κάτι που ισχύει και για την περίπτωση της Akşener, η οποία συγκέντρωσε στις προεδρικές εκλογές, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα εκτιμήσεις, ποσοστό 7,3%, κατώτερο, δηλαδή, εκείνου που έλαβε το κόμμα της). Κάτι τέτοιο αποτέλεσε πραγματικό άθλο για το HDP, με δεδομένη την ακραία τρομοκρατία που κυριάρχησε την προεκλογική περίοδο και το γεγονός ότι η ηγεσία του βρίσκεται στη φυλακή. Η κρατική προπαγάνδα στοχοποίησε ιδιαίτερα το κόμμα αυτό, ταυτίζοντάς το με το ΡΚΚ, πράγμα που νομιμοποίησε την καταστολή εναντίον του, με μέτρα που κυμαίνονται από τη λογοκρισία ώς τις ένοπλες επιθέσεις. Ωστόσο, όπως έχω γράψει και με άλλες ευκαιρίες, το κυβερνών κόμμα και οι κυρίαρχοι κύκλοι θορυβήθηκαν από την είσοδο του HDP στο κοινοβούλιο, ακριβώς επειδή υπερέβη το κουρδικό πλαίσιο και συμπεριέλαβε στην ατζέντα του αιτήματα διαφόρων καταπιεσμένων ομάδων της τουρκικής κοινωνίας –εργατών, γυναικών, LGBTI κ.λπ. Ο χαρακτήρας αυτός του κόμματος αποτυπώθηκε και στην κατανομή των ψήφων που έλαβε: πέρα από τα αναμενόμενα υψηλά ποσοστά στις κουρδικές κατά το πλείστον περιοχές της ΝΑ Τουρκίας, το HDP κατάφερε να αυξήσει τα ποσοστά του στους μεγάλους δήμους της χώρας. Το ποσοστό του έφτασε το 12,57% στην Κωνσταντινούπολη παρουσιάζοντας αύξηση σε σχέση με το 10,1% που είχε λάβει στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2015, ακόμη και με το 12,4% των εκλογών του Ιουνίου της ίδιας χρονιάς. Στη δε Άγκυρα, πάλι τα ποσοστά του HDP παρουσίασαν αύξηση: έλαβε 6,16%, ενώ στις εκλογές του Ιουνίου και του Νοεμβρίου του 2015 είχε λάβει 5,2% και 4,1% αντίστοιχα. Αλλά η μεγάλη έκπληξη προήλθε από τη Σμύρνη, το κατ’ εξοχήν οχυρό του κεμαλισμού, όπου από 10,32% και 8,6% που το HDP είχε λάβει στις εκλογές του Ιουνίου και του Νοεμβρίου του 2015 αντίστοιχα, τώρα το ποσοστό του έφτασε το 11,36%.(9) Το ενδιαφέρον είναι ότι στους δήμους αυτούς τα δύο μεγαλύτερα κόμματα υπέστησαν αξιοσημείωτη πτώση (μόνο στην Κωνσταντινούπολη το CHP παρουσιάζει μια μικρή άνοδο της τάξης του 1,1%): χαρακτηριστικά, στην Πόλη, το ΑΚΡ με 42,52% παρουσιάζει πτώση περίπου επτά ποσοστιαίων μονάδων, σε σχέση με το 49,49% των εκλογών του Νοεμβρίου του 2015, ενώ στην Άγκυρα η πτώση του ανέρχεται σε 8,5 ποσοστιαίες μονάδες. Στη Σμύρνη πάλι, το κυρίαρχο εκεί CHP παρουσίασε πτώση της τάξης του 5%.(10) Τις ψήφους που έχασε τόσο το ΑΚΡ, όσο και το CHP, έλαβε, εκτός από το İyi Parti, το HDP.

Αν τα προβλήματα στην επιχειρηματική δραστηριότητα τροφοδότησαν πολιτικά το İyi Parti, η εκλογική ενίσχυση του HDP υπήρξε, κατά τη γνώμη μου, αποτέλεσμα, τόσο της κουρδικής μετανάστευσης στα αστικά κέντρα τα τρία τελευταία χρόνια, συνέπεια του εμφυλιοπολεμικού κλίματος στις νοτιοανατολικές περιοχές της χώρας, όσο και των κοινωνικών κινητοποιήσεων των τελευταίων ετών. Οι τελευταίες αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική πτυχή της τουρκικής πραγματικότητας, για την οποία ελάχιστα είναι γνωστά, καθότι δεν προβάλλονται στα ΜΜΕ. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε το μαζικό κίνημα κατά της έμφυλης βίας που συσπειρώνει ομάδες προερχόμενες από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα –από το ΜΗΡ μέχρι τα εξωκοινοβουλευτικά αριστερά κόμματα,(11) τις αντιπολεμικές πρωτοβουλίες,(12) τις μαθητικές και φοιτητικές κινητοποιήσεις ενάντια στις μεθοδεύσεις του ΑΚΡ για την εκπαίδευση.(13) Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια η αύξηση των εργατικών ατυχημάτων έχει επιφέρει μια σειρά κινητοποιήσεων που καθιέρωσαν μάλιστα τον όρο «iş cinayetleri» [εργατικές δολοφονίες], επιρρίπτοντας την ευθύνη για αυτές στους εργοδότες και το κράτος που αδιαφορεί για την εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας.(14) Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε την απεργία των εργατριών του εργοστασίου καλλυντικών Flomar στο Κοτζάελι, θυγατρικής της γαλλικής Yves Rocher, που ξεκίνησε στις 15 Μαΐου της φετινής χρονιάς και διαρκεί μέχρι σήμερα. Η απεργία ξεκίνησε με αφορμή τις απολύσεις 115 εργατριών για συνδικαλιστικούς λόγους και πυροδότησε μια σειρά κινητοποιήσεων συμπαράστασης. Συσπείρωσε «φιλοκοσμικές» και θρησκευόμενες γυναίκες, αν κρίνει κανείς από τις εργάτριες με μαντίλα που εμφανίζονται στις σχετικές φωτογραφίες.(15) Η κοινή δράση «φιλοκοσμικών» και θρησκευόμενων ομάδων αφορά τις περισσότερες κινητοποιήσεις που προαναφέραμε.

Ο μετασχηματισμός των συνειδήσεων που οι κινητοποιήσεις αυτές προκαλούν –και βέβαια η αγανάκτηση για την επιδείνωση των συνθηκών ζωής και το πρωτοφανές, ακόμη και για τα τουρκικά δεδομένα, κλίμα καταστολής και τρομοκρατίας– θεωρώ ότι οδήγησαν στις πολιτικές μετατοπίσεις που εντοπίσαμε: εκλογική μείωση του ΑΚΡ και του CHP, αλλά και πρόκριση ενός ανανεωτικού λόγου δυναμικότερης αντιπολίτευσης, στο εσωτερικό του δεύτερου. Συνοψίζοντας, λοιπόν, η εικόνα που προκύπτει από την τελευταία εκλογική αναμέτρηση στην Τουρκία δεν συνίσταται στη συντριπτική νίκη του κυβερνώντος κόμματος, όπως τα τουρκικά φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ προβάλλουν και τα αντίστοιχα διεθνή –συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών– αναπαράγουν, αλλά σε μια πολιτική ρευστότητα που εγκυμονεί εξελίξεις. Οι δύο πόλοι εξουσίας, ο «ισλαμιστικός» και ο «φιλοκοσμικός», που εκφράζονται από το ΑΚΡ και το CHP αντίστοιχα και προβάλλονται από πολλούς αναλυτές ως φορείς μιας πολιτικής πόλωσης σε πανεθνικό επίπεδο, παρουσιάζουν πτώση, ενώ δύο άλλοι φορείς, το φιλοκοσμικό ακροδεξιό İyi Parti και το αριστερό HDP, εμφανίζονται ως ανερχόμενα κόμματα, ακολουθώντας ανοδική πορεία, παρά τις ακραίες συνθήκες καταστολής σε βάρος τους. Όπως δείχνει η διαμόρφωση των εκλογικών ποσοστών, οι ψηφοφόροι και των δύο αυτών κομμάτων προέρχονται, τόσο από το ΑΚΡ, όσο και από το CHP. Η περιχαράκωση, λοιπόν, σε τρεις εκλογικές ζώνες, σχήμα που αναπαράγεται συχνά στις πολιτικές αναλύσεις σχετικά με την Τουρκία, δεν επιβεβαιώνεται με μια λεπτομερέστερη εξέταση των εκλογικών συσχετισμών. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αποσύνδεση της κομματικής προτίμησης από το πρόσωπο του ηγέτη του κάθε κόμματος, ιδίως στα δύο ανερχόμενα κόμματα, σηματοδοτεί ίσως τη στροφή σε μια νέα σχέση της τουρκικής κοινωνίας με την πολιτική.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Η Meral Akşener διαγράφτηκε από το ΜΗΡ το Σεπτέμβριο του 2016 και συμμετείχε στην καμπάνια υπέρ του «Όχι» στο δημοψήφισμα του 2017, σχετικά με το προεδρικό σύστημα. Βλ. «Iyi Parti hakkında bilinmesi gerekenler» [Όσα χρειάζεται να γνωρίζουμε για το Iyi Parti], BBC Türkçe, 11 Νοεμβρίου 2017, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-41750673 (πρόσβαση: 30/6/2018).

2. «İyi Parti Erzurum'dan öldürülen üyeleri hakkında açıklama» [Δήλωση του İyi Parti για τα μέλη του που δολοφονήθηκαν στο Έρζερουμ], ABC Gazetesi, 24 Ιουνίου 2018, http://www.abcgazetesi.com/politika/iyi-parti-erzurumdan-oldurulen-uyeleri-hakkinda-aciklama/haber-90700 (πρόσβαση: 26/6/2018). 

3. İrem Köker, «24 Haziran seçimlerinden çıkan 6 önemli sonuç» [Έξι σημαντικά αποτελέσματα που προκύπτουν από τις εκλογές της 24^ης Ιουνίου], BBC Türkçe, 25 Ιουνίου 2018, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44600502 (πρόσβαση: 26/6/2018).

4. Βλ. «Tüm Türkiye’nin il il, ilçe ilçe seçim sonuçları ve oy oranları (resmi olmayan rakamlarla)» [Εκλογικά αποτελέσματα και ποσοστά σε όλη την Τουρκία ανά νομό και επαρχία (βάσει ανεπίσημων στοιχείων)], Sözcü, 26 Ιουνίου 2018, https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/tum-turkiyenin-il-il-ilce-ilce-secim-sonuclari-ve-oy-oranlari-resmi-olmayan-rakamlarla-2487543/ (πρόσβαση: 26/6/2018).

5. Βλ. για παράδειγμα «Isparta seçim sonuçları» [Εκλογικά αποτελέσματα της Ισπάρτα], Sabah, 24 Ιουνίου 2018, https://www.sabah.com.tr/secim/24-haziran-2018-secim-sonuclari/isparta-secim-sonuclari (πρόσβαση: 28/6/2018)· «2018 Burdur seçim sonuçları açıklandı! İlçe ilçe sonuçlar...» [Ανακοινώθηκαν τα εκλογικά αποτελέσματα του 2018 για το Μπούρντουρ! Τα αποτελέσματα ανά επαρχία], Haber7.com, 26 Ιουνίου 2018, http://www.haber7.com/guncel/haber/2654049-2018-burdur-secim-sonuclari-aciklandi-ilce-ilce-sonuclar (πρόσβαση: 28/6/2018)· «Aydın sonuçları» [Αποτελέσματα του Aydın], http://secim.haber7.com/2018/aydin (πρόσβαση: 28/6/2018). 

6. Ευχαριστώ θερμά τη Deniz Gümüşler για αυτή την επισήμανση.

7. İrem Köker, «24 Haziran seçimlerinden çıkan 6 önemli sonuç», ό.π.

8. «Muharrem İnce kimdir?» [Ποιος είναι ο Muharrem İnce;], Sözcü, 24 Ιουνίου 2018, https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/muharrem-ince-kimdir-kac-yasinda-iste-cumhurbaskani-adayi-muharrem-ince-hakkinda-merak-edilenler-2484553/ (πρόσβαση: 26/6/2018).

9. Για τα ποσοστά των κομμάτων ανά νομό και επαρχία στις τελευταίες εκλογές, βλ. «Tüm Türkiye’nin il il, ilçe ilçe seçim sonuçları», ό.π.

10. Στο ίδιο. Για μια σύγκριση με τα αποτελέσματα των εκλογών του Νοεμβρίου 2015, βλ. αντίστοιχα: «İstanbul 1 Kasım 2015 Genel Seçim Sonuçları» [Αποτελέσματα των εκλογών της 1^ης Νοεμβρίου 2015 στην Κωνσταντινούπολη], Seçim.Haber.com, https://secim.haberler.com/2015/istanbul-secim-sonuclari/ (πρόσβαση: 29/6/2018)· «Ankara 1 Kasım 2015 Genel Seçim Sonuçları» [Αποτελέσματα των εκλογών της 1^ης Νοεμβρίου 2015 στην Άγκυρα], Seçim.Haber.com, https://secim.haberler.com/2015/ankara-secim-sonuclari/ (πρόσβαση: 29/6/2018)· «İzmir 1 Kasım 2015 Genel Seçim Sonuçları» [Αποτελέσματα των εκλογών της 1^ης Νοεμβρίου 2015 στη Σμύρνη], Seçim.Haber.com, https://secim.haberler.com/2015/izmir-secim-sonuclari/ (πρόσβαση: 29/6/2018). 

11. Έφη Κάννερ (επιμ.), Τουρκία: βία, αντίσταση και πολιτική στον καιρό της κρίσης. Κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις απέναντι στην έμφυλη βία, υπό έκδοση.

12. «Türkiye'de #HayatıDurduruyoruz Eylemleri», [Οι δράσεις #Σταματάμε τη ζωή στην Τουρκία], Bianet, 12 Οκτωβρίου 2015, https://m.bianet.org/bianet/toplum/168233-turkiye-de-hayatidurduruyoruz-eylemleri (πρόσβαση: 18 Απριλίου 2017).

13. Βλ. σχετικά με τις μαθητικές κινητοποιήσεις «Liseler isyanda: Bir bildiri de Notre Dame de Sion Lisesi'nden» [Τα λύκεια εξεγείρονται: μια ανακοίνωση του λυκείου Notre Dame de Sion], BirGün 10 Ιουνίου 2016, http://www.birgun.net/haber-detay/liseler-isyanda-bir-bildiri-de-notre-dame-de-sion-lisesi-nden-115572.html (πρόσβαση: 1/10/2016) · «Yurdun dört bir yanında okullarda protestolara devam edildi» [Οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται στα σχολεία σε κάθε γωνιά της χώρας], Sözcü, 17 Ιουνίου 2016, http://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/yurdun-dort-bir-yaninda-okullarda-protestolara-devam-edildi-1279959/ (πρόσβαση: 1/10/2016). Για τις πανεπιστημιακές κινητοποιήσεις βλ. ενδεικτικά Enver Alas, «Boğaziçi Üniversitesi'nde rektör eyleminde gerginlik» [Ένταση στη διάρκεια της διαμαρτυρίας ενάντια στο (διορισμό του νέου) πρύτανη του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου], Hürriyet, 14 Νοεμβρίου 2016, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/bogazici-universitesinde-rektor-eyleminde-gerginlik-40277421 (πρόσβαση: 29/6/2018)· «Üniversitelerin Bölünmesine Karşı Protestolar» [Διαδηλώσεις ενάντια στη διάσπαση των Πανεπιστημίων], Bianet, 27 Απριλίου 2018, https://m.bianet.org/bianet/egitim/196597-universitelerin-bolunmesine-karsi-protestolar (πρόσβαση: 29/6/2018).

14. Βλ. σχετικά «3 Mart, "İş Cinayetlerine Karşı Mücadele Günü» [3 Μαρτίου, μέρα αγώνα ενάντια στις εργατικές δολοφονίες], CNN Türk, 3 Μαρτίου 2016, https://www.cnnturk.com/turkiye/3-mart-is-cinayetlerine-karsi-mucadele-gunu (πρόσβαση: 29/6/2018)· Barış Gezici, «Soma faciası davasında 15'inci duruşma başladı» [Ξεκίνησε η 15^η ακροαματική διαδικασία στη δίκη για την τραγωδία της Σομά], Hürriyet, 20 Φεβρουαρίου 2017, http://www.hurriyet.com.tr/soma-faciasi-davasinda-15inci-durusma-basladi-40371463 (πρόσβαση: 29/6/2018). Πρόκειται για την έκρηξη που σημειώθηκε στο ανθρακωρυχείο της Σομά, στην περιοχή της Μάνισα, στις 13 Μαΐου 2014 και η οποία στοίχισε τη ζωή σε 301 ανθρακωρύχους. 

15. «Flormar direnişi 20. gününde!» [Η αντίσταση στο Flomar στην 20ή μέρα], Gerçek Gazetesi, 3 Μαΐου 2018, https://gercekgazetesi.net/karsi-manset/flormar-direnisi-20-gununde (πρόσβαση: 29/6/2018).

 

(Πρώτη δημοσίευση: ΧΡΟΝΟΣ, 2 Ιουλίου 2018)