Μια παράξενη απόπειρα πραξικοπήματος: η Τουρκία μετά τα γεγονότα του Ιουλίου

Έφη Κάννερ

Το βράδυ της 15ης/16ης Ιουλίου η διεθνής κοινή γνώμη συγκλονισμένη παρακολουθούσε την εξέλιξη της απόπειρας στρατιωτικού πραξικοπήματος που διαδραματιζόταν στην Τουρκία. Σύμφωνα με την κυρίαρχη εκδοχή των γεγονότων που η τουρκική κυβέρνηση παρουσίασε και η αντιπολίτευση αποδέχτηκε, αυτά είχαν ως εξής: η απόπειρα πραξικοπήματος οργανώθηκε και τέθηκε σε εφαρμογή από στοιχεία που πρόσκειντο στην κίνηση του Φετουλλάχ Γκιουλέν και τα οποία είχαν διεισδύσει στο στράτευμα. Γύρω στα μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Ιουλίου οι πραξικοπηματίες, αφού απέτυχαν να πείσουν τον αρχηγό του τουρκικού Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων Χουλουσί Ακάρ να συνταχθεί μαζί τους, τον συνέλαβαν ως όμηρο και τον μετέφεραν στην αεροπορική βάση του Ακιντζί, την εστία της «ανταρσίας». Συνέλαβαν επίσης τους επικεφαλής της στρατοχωροφυλακής και της αεροπορίας. Στη συνέχεια, βλέποντας την ισχνή υποστήριξη προς την πρωτοβουλία τους και την παλλαϊκή αντίσταση στην οποία κάλεσε τα πλήθη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αλλά και τα μέλη της κυβέρνησης, ως ύστατη απονενοημένη προσπάθεια βομβάρδισαν την Εθνοσυνέλευση και σκότωσαν ανενδοίαστα τους συμπολίτες τους που αντιστέκονταν. Η εκδοχή αυτή έγινε αποδεκτή σε διεθνές επίπεδο και αναπαράγεται από την πλειονότητα των αναλυτών. Ελάχιστοι είναι οι αναλυτές που επισημαίνουν τα κενά που παρουσιάζει το αφήγημα αυτό όπως: πώς είναι δυνατόν μια απόπειρα πραξικοπήματος να πραγματοποιηθεί Παρασκευή βράδυ, όπου πολύς κόσμος βρίσκεται στο δρόμο· πώς είναι δυνατόν οι πραξικοπηματίες να αφήσουν ελεύθερη τη λειτουργία των social media· πώς είναι δυνατόν, ενώ οι επικεφαλείς της ΜİΤ και του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων αποδεδειγμένα γνώριζαν από καιρό την επικείμενη απόπειρα, να μην έχουν ληφθεί τα απαιτούμενα μέτρα και επιπλέον οι δύο άνδρες να παραμένουν στις θέσεις τους μετά την απόπειρα.(1) Δεν πρόκειται να επεκταθούμε εδώ σε αυτά.

Αμέσως μετά την καταστολή της απόπειρας, πέρα από τις πρωτοφανείς διώξεις σε κάθε επίπεδο της τουρκικής κοινωνίας, οι σχέσεις με τις ΗΠΑ, οι οποίες το προηγούμενο διάστημα είχαν αρχίσει να γνωρίζουν κάποια βελτίωση, επιδεινώθηκαν άρδην. Η βάση του Ιντζιρλίκ, καίριο σημείο εφόρμησης κατά του ISIS έκλεισε μέχρι τις 17 Ιουλίου και ο διοικητής της συνελήφθη. Ταυτόχρονα οι υπαινιγμοί του Ερντογάν σχετικά με την υποτιθέμενη ανάμιξη των ΗΠΑ στην απόπειρα συνοδεύτηκαν από ξεκάθαρες σχετικές κατηγορίες που τα φιλοκυβερνητικά έντυπα εκτόξευαν. Λίγο αργότερα, στις 31 Ιουλίου η βάση έκλεισε ξανά με το πρόσχημα της φήμης για δεύτερο πραξικόπημα, ενώ λίγες μέρες πριν διαδηλωτές είχαν επιχειρήσει να εισέλθουν στη βάση φωνάζοντας «θάνατος στις ΗΠΑ».(2) Παράλληλα η Τουρκία ζητούσε από τις ΗΠΑ την έκδοση του Γκιουλέν. Κάποιοι αρθρογράφοι διερωτήθηκαν κατά πόσο οι εξελίξεις αυτές συνδέονται με την επαναπροσέγγιση Ρωσίας - Τουρκίας.(3) Η ουσία είναι ότι η τακτική αυτή έφερε, όπως φαίνεται, αποτελέσματα, τα οποία φάνηκαν στα τέλη Αυγούστου: η Τουρκία πήρε το πράσινο φως για τη στρατιωτική επέμβαση στη Συρία και την επιχείρηση «ασπίδα του Ευφράτη» που κύριο στόχο έχει τη δημιουργία «ελεύθερης ζώνης», δηλαδή ζώνης τουρκικής παρουσίας ως αναχώματος μεταξύ της κουρδικής ζώνης της Συρίας και των κουρδικών περιοχών της ΝΑ Τουρκίας. Ακόμη οι ΗΠΑ δήλωσαν ότι δεν θεωρούν την ίδρυση κουρδικού κράτους ζήτημα άμεσης προτεραιότητας.

 

Στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπως είναι γνωστό, πραγματοποιήθηκε μια ευρεία εκκαθάριση όχι μόνο στις ένοπλες δυνάμεις, αλλά και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα με τόσο ταχύρρυθμες διαδικασίες που εύλογα κινούσε υποψίες περί του προσχεδιασμένου του όλου εγχειρήματος. Μέχρι τα τέλη Ιουλίου είχαν απολυθεί πάνω από 50.000 δημόσιοι υπάλληλοι. Οι εκκαθαρίσεις άγγιξαν το 36% του δικαστικού σώματος, ενώ δεν άφησαν ανεπηρέαστο ούτε τον ιδιωτικό τομέα. Όσον αφορά δε το στρατό υπήχθη πλήρως στην πολιτική εξουσία, διαδικασία που κατά ειρωνεία της τύχης ξεκίνησε να δρομολογείται μετά το 1999, στο πλαίσιο της ενταξιακής πορείας της χώρας στην ΕΕ: οι χερσαίες, θαλάσσιες και εναέριες δυνάμεις υπήχθησαν στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και αποσπάστηκαν από τη δικαιοδοσία του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων. Η στρατοχωροφυλακή και η ακτοφυλακή αποσπάστηκαν από τη δικαιοδοσία του στρατού και υπάγονται πλέον στο Υπουργείο Εσωτερικών. Ταυτόχρονα όλοι οι θεσμοί του στρατού –στρατιωτικά δικαστήρια, νοσοκομεία κ.λπ.– υπήχθησαν ταυτόχρονα στα Υπουργεία Δικαιοσύνης και Υγείας, ενώ αποφασίστηκε ότι το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας θα στελεχώνεται στο εξής αποκλειστικά από πολιτικό προσωπικό. Ταυτόχρονα ο Ερντογάν έκλεισε τις στρατιωτικές σχολές με κυβερνητικό διάταγμα που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 31 Ιουλίου.(4) Μια νέα στρατιωτική ακαδημία με τον τίτλο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας [Milli Savunma Üniversitesi] ιδρύθηκε και τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Ο πρύτανης του πανεπιστημίου αυτού θα ορίζεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μεταξύ τριών υποψηφίων που θα προτείνονται από τον υπουργό Εθνικής Άμυνας και θα εγκρίνονται από τον πρωθυπουργό.(5) Οι δε απομακρυνθέντες στρατιωτικοί έφτασαν τους 4.000 μέχρι το τέλος Ιουλίου – περισσότερο από το 42% των στρατηγών και το 1,5% του συνολικού προσωπικού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Και αυτό ενώ η ανώτατη στρατιωτική ηγεσία παρέμεινε άθικτη ώς πιστή στον Ερντογάν και τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση.(6) Το κυριότερο όμως είναι ότι ο Ερντογάν ανακοίνωσε το στόχο να υπαχθούν ο επικεφαλής της ΜİΤ και ο αντίστοιχος του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων στην Προεδρία της Δημοκρατίας και όχι να λογοδοτούν στον πρωθυπουργό όπως συνέβαινε μέχρι τώρα, πράγμα όμως που απαιτεί ευρύτερη συνταγματική μεταρρύθμιση.(7)

Όλα αυτά προκύπτουν στο πλαίσιο ενός άνευ προηγουμένου αυταρχισμού και ενίσχυσης της εκτελεστικής εξουσίας. Έτσι η Τουρκία για το επόμενο διάστημα θα διοικείται με κυβερνητικά διατάγματα που θα εκδίδει το υπουργικό συμβούλιο υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Πρόκειται για μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης (που παρατάθηκε για άλλους τρεις μήνες), μια κατάσταση γνώριμη για την Τουρκία από μια μακρά παράδοση στρατιωτικών πραξικοπημάτων.(8) Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση φορέας της κατάστασης αυτής είναι η νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση. 

Το ρεβανσιστικό αυτό κλίμα δημιουργεί περαιτέρω εντάσεις στην ήδη πολωμένη κοινωνία. Όλα τα ΜΜΕ προβάλλουν το δίδυμο Γκιουλενιστές/ΡΚΚ (όπου το τελευταίο διάστημα προστέθηκε και το ISIS) ως τη μείζονα απειλή για τη χώρα και την αιτία για όλα τα δεινά της. Η δαιμονοποίηση αυτή αποτελεί ένα ακόμη πρόσχημα για την ακραία πολιτική καταστολής στις κουρδικές περιοχές και την πάταξη κάθε αντιπολιτευτικής φωνής. Χαρακτηριστικά είναι το κλείσιμο εφημερίδων, περιοδικών και τηλεοπτικών σταθμών, καθώς και οι συλλήψεις συγγραφέων όπως η Ασλί Ερντογάν, δημοσιογράφων όπως ο Μεχμέτ Αλτάν και πολλών πανεπιστημιακών που είχαν ταχτεί υπέρ της ειρήνευσης στο κουρδικό μέτωπο. Ενδεικτικές είναι επίσης οι δηλώσεις του πρωθυπουργού Γιλντιρίμ που ενθαρρύνει τους δασκάλους να καταδίδουν συναδέλφους τους που θεωρούν ότι πρόσκεινται στο κίνημα του Γκιουλέν ή στο ΡΚΚ.(9)

 

Με ένα σμπάρο πολλά τρυγόνια λοιπόν. Η πλήρης υπαγωγή του στρατού στην πολιτική εξουσία –ίδιον βέβαια κάθε δημοκρατικής πολιτείας– στην προκειμένη περίπτωση εξουδετερώνει μία από τις τελευταίες εστίες αντίστασης στο κυβερνών κόμμα. Όχι ότι ο στρατός ήταν ένα μονολιθικό μόρφωμα ή ότι τα τελευταία χρόνια είχε ακραιφνή κεμαλική φυσιογνωμία. Τα κορυφαία κεμαλικά στελέχη απομακρύνθηκαν από το στράτευμα με αφορμή τις υποθέσεις Εργκένεκον και Βαριοπούλα, ενώ γκιουλενικά στοιχεία είχαν διεισδύσει σε αυτό. Ωστόσο, όπως έχω αναφέρει και άλλοτε, η ηγεσία του στρατού προσπαθούσε μέχρι τώρα να περιορίσει τις παρεμβάσεις του ΑΚΡ σε θέματα που θεωρούσε ότι άπτονται της δικαιοδοσίας της, εκφράζοντας ενίοτε σοβαρές επιφυλάξεις για καίριες επιλογές της κυβέρνησης όπως η εισβολή στη Συρία.(10) Επιπλέον το ΑΚΡ θα μπορεί να έχει τον έλεγχο της εξαιρετικά κερδοφόρας επιχειρηματικής δραστηριότητας του στρατού. Έτσι η κυβέρνηση, ανενόχλητη πλέον, θα μπορεί να χειρίζεται το κουρδικό με την εμφυλιοπολεμική λογική που βλέπουμε εδώ και περισσότερο από ένα χρόνο. Η δαιμονοποίηση γκιουλενιστών/ΡΚΚ αποτελεί εξαιρετικό άλλοθι για την ολοκλήρωση διαδικασιών που είχαν δρομολογηθεί πριν από την απόπειρα της 15ης Ιουλίου, όπως η άρση της ασυλίας των βουλευτών του HDP. Έτσι τώρα γίνεται προσπάθεια για την περαιτέρω περιθωριοποίηση του συγκεκριμένου κόμματος: δεν προσκλήθηκε στη συνάντηση των πολιτικών αρχηγών στις 25 Ιουλίου, ενώ στις 11 Αυγούστου τα γραφεία του στην Κωνσταντινούπολη δέχτηκαν αστυνομική έφοδο.(11) Ακόμη, μέσα στο Σεπτέμβριο δύο βουλευτές του κλήθηκαν για ανάκριση από το Γενικό Εισαγγελέα του Ντιγιάρμπακιρ, με αιτιολογία τη συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση.(12) Εκτός από τη σίγαση του κουρδικού και αριστερού ακτιβισμού, καθώς και των όποιων αντιδράσεων στην πολιτική του, το ΑΚΡ επιχειρεί και πετυχαίνει να ικανοποιήσει το πιο συντηρητικό/εθνικιστικό τμήμα της κοινής γνώμης για τους χειρισμούς του στο κουρδικό, εσωτερικούς και εξωτερικούς. Από αυτή την άποψη τα όσα ακολούθησαν την απόπειρα της 15ης Ιουνίου μπορούν να θεωρηθούν απόληξη της διαδικασίας που ξεκίνησε αμέσως μετά τις εκλογές της 7ης Ιουνίου 2015. Το κλίμα του φόβου και της ανασφάλειας που δημιουργεί αυτή η κατάσταση για ένα σημαντικό τμήμα της τουρκικής κοινωνίας το διαπιστώνει εύκολα κανείς στην πιο επιφανειακή επαφή με Τούρκους πολίτες. Ένα τέτοιο κλίμα δεν ταιριάζει με το κυρίαρχο αφήγημα περί «νίκης της δημοκρατίας» που προβάλλουν κυβέρνηση και αντιπολίτευση, αλλά και ένα μεγάλο μέρος των δυτικών ΜΜΕ. 

Εύλογα λοιπόν αναλυτές όπως ο Ömer Laçiner παραλληλίζοντας τις εξελίξεις με τη σφαγή των Γενιτσάρων το 1826 κατά διαταγή του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, την αφετηρία για την αναδιοργάνωση του οθωμανικού στρατού, αλλά εν συνεχεία και του συνολικού κρατικού μηχανισμού, διερωτώνται αν οι επιπτώσεις της τωρινής εκκαθάρισης θα είναι της ίδιας εμβέλειας με εκείνες του γεγονότος του 1826.(13) Το βέβαιο είναι ότι τα γεγονότα της 15ης Ιουλίου αναδεικνύονται σε «ιδρυτικό μύθο» για το καθεστώς. Σε μήνυμά του για την 93η επέτειο της συνθήκης της Λωζάννης, ο Ερντογάν παρομοίασε την καταστολή της απόπειρας πραξικοπήματος με τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας.(14) Η έναρξη της σχολικής χρονιάς το φετινό Σεπτέμβριο συνοδεύτηκε από ομιλίες των δασκάλων προς τους μαθητές για την απόπειρα πραξικοπήματος και τους πεσόντες στον αγώνα εναντίον της. Μάλιστα σε μερικά σχολεία δημιουργήθηκε «γωνιά των μαρτύρων» με τα ονόματα και τις φωτογραφίες των θυμάτων της 15ης Ιουλίου, κατά τα πρότυπα της «γωνιάς του Ατατούρκ», υποχρεωτικής σε κάθε σχολικό κτίριο. Οργανώθηκαν επίσης θεατρικές παραστάσεις όπου οι μαθητές, φορώντας στρατιωτικές στολές, χαιρετούσαν τους στρατιώτες που αντιστάθηκαν στους επίδοξους πραξικοπηματίες και ορκίζονταν να μην ξεχάσουν ποτέ αυτό το μάθημα της αυτοθυσίας. Ταυτόχρονα το Υπουργείο Παιδείας ετοίμασε για τους μαθητές ενημερωτική ταινία μικρού μήκους όπου η νίκη της 15ης/16ης Ιουλίου παρουσιάζεται ως συνέχεια της νίκης της Καλλίπολης και του Πολέμου της Ανεξαρτησίας.(15) Ανάλογο είναι το περιεχόμενο εγχειριδίου του Υπουργείου Παιδείας με τίτλο 15 Temmuz Demokrasi Zaferi ve Şehitlerimiz [Η νίκη της Δημοκρατίας της 15ης Ιουλίου και οι μάρτυρές μας] που προλογίζει ο ίδιος ο Ερντογάν.(16) Οι αναλογίες με το κεμαλικό μιλιταριστικό πνεύμα είναι εντυπωσιακές. Παρατηρούμε την ίδια δυαδική αντίληψη για την ιστορία: από τη μια πλευρά οι εσωτερικοί και εξωτερικοί εχθροί και από την άλλη σύσσωμο το έθνος («Bütün Türkiye tek yürek / όλη η Τουρκία μια καρδιά», όπως δηλώνεται στην ταινία)(17) υπό τη φωτισμένη ηγεσία του αρχηγού. Στην ταινία, μαζί με το πρόσωπο του Ατατούρκ που βλέπουμε με φόντο την τουρκική σημαία, ακούμε τη φωνή του Ερντογάν να απαγγέλει στίχους από τον εθνικό ύμνο σε όλη τη διάρκειά της. Ακόμη, τα συγκεκριμένα εγχειρίδια θυμίζουν έντονα εκείνα του μαθήματος Στοιχεία Εθνικής Ασφαλείας που εγκαινιάστηκε το 1926 και καταργήθηκε από την κυβέρνηση του ΑΚΡ το 2012. Πρόκειται σαφώς για μια οικειοποίηση των κεμαλικών συμβόλων που συμβαδίζει με την επίκληση του οθωμανικού παρελθόντος (βλ. την αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάννης) και δείχνει μια έντονη αγωνία για εσωτερική νομιμοποίηση. Νομιμοποίηση όμως απέναντι σε ποιους τη στιγμή που η εθνική ενότητα διατυμπανίζεται;

 

Η ύπαρξη και παρουσία στο κοινοβούλιο ενός αριστερού κόμματος απογαλακτισμένου από τον κεμαλισμό όπως το HDP είναι από μόνη της ένα γεγονός πρωτοφανές στην τουρκική ιστορία. Η κοινοβουλευτική του υπόσταση έστω και με το οριακό ποσοστό που έλαβε στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 2015 παρά την κρατική τρομοκρατία είναι ενδεικτικό της αντίθεσης στην κυβερνητική πολιτική ενός μέρους των ψηφοφόρων που δεν περιορίζεται στο κουρδικό στοιχείο.(18) Εξού και οι λυσσαλέες κυβερνητικές επιθέσεις εναντίον του και οι προσπάθειες να το ταυτίσουν με το ΡΚΚ. Άλλωστε το εμφυλιοπολεμικό κλίμα που επέφερε στην Τουρκία ο χειρισμός του κουρδικού και η αντιμετώπιση του ISIS υπονόμευσε ανεπανόρθωτα τη δημόσια εικόνα του ΑΚΡ ως φορέα σταθερότητας που το κυβερνών κόμμα προωθούσε ήδη πριν από τις εκλογές του Ιουνίου του 2015.(19) Έτσι οι κυβερνητικοί χειρισμοί του κουρδικού βρίσκουν από ό,τι φαίνεται αντίθετη μια ευρύτερη μερίδα της κοινωνίας πέρα από κάποιους στενούς κύκλους διανοουμένων. Ένδειξη οι φωνές στον τύπο που εκφράζουν έντονο σκεπτικισμό για τους κυβερνητικούς χειρισμούς, τονίζοντας ότι οι εκκαθαρίσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση και την εκπαίδευση, στις κουρδικές περιοχές, περισσότερο επιδεινώνουν παρά εξομαλύνουν την κατάσταση.(20) Άλλοτε πάλι εκφράζεται το αίτημα για μεγαλύτερο σεβασμό στα γλωσσικά και πολιτιστικά δικαιώματα των Κούρδων ως μέσο για την αντιμετώπιση των αποσχιστικών τάσεων, την εμπέδωση της δημοκρατίας και τη βελτίωση της διεθνούς εικόνας της χώρας.(21) Άλλωστε, παρά την πόλωση που υπάρχει στην τουρκική κοινωνία σχετικά με την πορεία λύσης του κουρδικού, οι πανηγυρισμοί στις κουρδικές περιοχές για την ήττα των «πραξικοπηματιών», η αντίθεση του HDP στην απόπειρα και η διαμάχη ΡΚΚ και Γκιουλενιστών καθιστούν προβληματική τη νομιμοποίηση των κρατικών πρακτικών. Προβλήματα στη νομιμοποίηση της ποινικοποίησης κάθε αντιπολιτευτικής φωνής δημιουργεί η ίδια η καταδικαστική στάση της αντιπολίτευσης απέναντι στην απόπειρα της 15ης Ιουλίου.(23) Εξού και οι φωνές που ζητούν τον τερματισμό της ρεβανσιστικής πολιτικής του κυβερνώντος κόμματος.(24)

Η νομιμοποίηση της κυβερνητικής πολιτικής καθίσταται δε ακόμα πιο προβληματική τη στιγμή που, σύμφωνα με έρευνα της Τουρκικής Στατιστικής Υπηρεσίας (TÜİK), τη φετινή χρονιά 16,7 εκατομμύρια Τούρκοι πολίτες, δηλαδή το 1/5 του πληθυσμού, βρίσκονται αντιμέτωποι με τη φτώχεια, ενώ ο πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια.(25) Η κατάσταση αυτή θα πρέπει να συνεκτιμηθεί με την πρόσφατη υποβάθμιση της Τουρκίας από τους οίκους Moody’s και Standard&Poor’s ως ακατάλληλης για επενδύσεις, σε μια περίοδο όπου η εισροή ξένου κεφαλαίου είναι τεράστιας σημασίας για μια οικονομία που από το 2012 αντιμετωπίζει χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Τις δυσμενείς αυτές συνθήκες αναμένεται να επιδεινώσει η περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων και συνδικαλιστικών ελευθεριών που η κυβέρνηση προωθεί με αιχμή του δόρατος τη δημόσια εκπαίδευση, η οποία αντιπροσωπεύει το 40% του δημόσιου τομέα.(26)

Τον Οκτώβριο του 2014 δημιουργήθηκε στην Άγκυρα το λεγόμενο Birleşik Haziran Hareketi [Ενωμένο Κίνημα του Ιουνίου] προς τιμή του κινήματος του Γκεζί. Όπως δηλώνουν τα μέλη του, το κίνημα αυτό είναι αποτέλεσμα των ζυμώσεων που πραγματοποιήθηκαν στο Γκεζί τον Ιούνιο του 2013. Απαρτίζεται από μέλη κομμάτων της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, συνδικαλιστές, μέλη οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και μέλη και βουλευτές του κεμαλικού CHP. Αντιτάσσονται στη μιλιταριστική, αυταρχική και οπισθοδρομική, όπως τη χαρακτηρίζουν, λογική της πολιτικής του Ερντογάν και ζητούν μια πολιτική με άξονα την ειρήνη, την προστασία του περιβάλλοντος, την κοσμικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρόλο που το κίνημα αυτό δεν έχει ακόμη μεγάλη μαζικότητα(27) πραγματοποίησε σημαντικές συγκεντρώσεις το Σεπτέμβριο σε τρεις πόλεις της χώρας, με σύνθημα «Laikliğı kazanacağız» [Θα κερδίσουμε την κοσμικότητα].(28) Δεν είναι οι μόνες συγκεντρώσεις που πραγματοποιήθηκαν πρόσφατα με αυτό το αίτημα. Σειρά μαθητικών κινητοποιήσεων πραγματοποιήθηκε τη φετινή άνοιξη σε ολόκληρη την επικράτεια. Οι μαθητές διεκδικούσαν σύγχρονη εκπαίδευση, σύμφωνη με τις αρχές της επιστήμης και της κοσμικότητας, και τάσσονταν ενάντια στη μετατροπή των σχολείων σε ιεροδιδασκαλεία που πραγματοποιεί το ΑΚΡ. Κατήγγειλαν ακόμη το σεξιστικό πνεύμα και την ανελευθερία της έκφρασης στην εκπαίδευση.(29) Επίσης, με την έναρξη της φετινής σχολικής χρονιάς, σε κάποια λύκεια της Πόλης αρκετοί μαθητές αρνήθηκαν να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις που προαναφέραμε σχετικά με τα γεγονότα της 15ης Ιουλίου, καταγγέλλοντάς τις ως κυβερνητική προπαγάνδα.(30)

Τα παραπάνω δεν είναι οι μοναδικοί πονοκέφαλοι της κυβέρνησης. Τα τελευταία χρόνια, ενώ τα ποσοστά της βίας κατά των γυναικών αυξάνονται, έχει συγκροτηθεί ένα σημαντικό κίνημα για την εξάλειψή της, ένα κίνημα που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα φορέων, από σοσιαλιστικές φεμινιστικές ομάδες μέχρι ισλαμιστικές ΜΚΟ. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι ο αριθμός των φορέων με στόχο την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας έχει αυξηθεί μετά τα γεγονότα του Γκεζί. Τα κρούσματα της έμφυλης βίας και οι κατά καιρούς σεξιστικές δηλώσεις μελών της κυβέρνησης πυροδοτούν μια ολόκληρη σειρά αντιδράσεων στα social media. Έτσι, στις 8 Μαρτίου 2016 διοργανώθηκε στο κέντρο της Πόλης μεταμεσονύχτια πορεία όπου, παρά την αστυνομική απαγόρευση, συμμετείχαν δεκάδες χιλιάδες γυναίκες. Η επιλογή της ώρας αποσκοπούσε στο να υπογραμμίσει το δικαίωμα των γυναικών να κυκλοφορούν ελεύθερα τις νυχτερινές ώρες, κάτι που αμφισβητείται διαρκώς από επίσημα και ανεπίσημα χείλη.(31) Οξύτατες αντιδράσεις και πορεία των γυναικείων οργανώσεων πυροδότησε και το σχέδιο νόμου για την αντιμετώπιση της αύξησης των διαζυγίων(!) που κατατέθηκε το Μάιο στην Εθνοσυνέλευση και που περιορίζει σημαντικά τα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών.(32) Μπορούμε να πούμε χωρίς υπερβολή ότι οι συγκεντρώσεις και οι πορείες διαμαρτυρίας κατά της έμφυλης βίας είναι σύνηθες φαινόμενο στα αστικά κέντρα της χώρας – κυρίως στην Άγκυρα και την Πόλη: gay parade στην Πόλη στις 19 Ιουνίου που έγινε παρά την αστυνομική απαγόρευση και δέχτηκε τα πυρά των δυνάμεων ασφαλείας, πορεία στις 21 Αυγούστου για τη δολοφονία της τρανς ακτιβίστριας Hande Kader, συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στα τέλη Σεπτεμβρίου για την επίθεση προς την 23χρονη νοσοκόμα Ayşegül Terzi στο λεωφορείο από άγνωστο που θεώρησε την ενδυμασία της άσεμνη.(33) Στην τελευταία περίπτωση ο δράστης, ενώ αρχικά είχε αφεθεί ελεύθερος, συνελήφθη εκ νέου μετά από την αντίδραση που προκλήθηκε στα social media για τη στάση της αστυνομίας. Αξίζει να σταθούμε λίγο περισσότερο στο περιστατικό αυτό. Όταν η υπουργός Οικογενειακής και Κοινωνικής Πολιτικής Fatma Betül Sayan Kaya –η μοναδική γυναίκα στο υπουργικό συμβούλιο– πληροφορήθηκε το συμβάν, εξέφρασε την αγανάκτησή της και τη συμπαράστασή της προς το θύμα, προσθέτοντας ότι το υπουργείο της θα παρέμβει στη δίκη υπέρ αυτού. Δήλωσε ακόμη ότι ως θύμα και η ίδια δυσμενών διακρίσεων στο παρελθόν λόγω των ενδυματολογικών της επιλογών –της μαντίλας– συμπάσχει με την παθούσα, με την οποία επικοινώνησε προσωπικά, και ως εκ τούτου προτίθεται να επιδείξει μηδενική ανοχή στη βία κατά των γυναικών. Επιπλέον, με αφορμή την υπόθεση αυτή, το Υπουργείο Δικαιοσύνης εξέδωσε τροποποίηση του ποινικού κώδικα, ώστε να τιμωρείται αυτεπαγγέλτως ο δράστης σε περιπτώσεις πρόκλησης σωματικής βίας από πρόθεση.(34) Και όλα αυτά ενώ ο πρωθυπουργός Binalı Yıldırım δήλωνε, με την ευκαιρία του γεγονότος, ότι είναι δικαίωμα κάθε άντρα να δηλώνει –φραστικά– την αποδοκιμασία του για την ενδυμασία μιας γυναίκας, αν δεν τη θεωρεί πρέπουσα.(35)

 

Η κατάσταση λοιπόν κάθε άλλο παρά ανέφελη είναι για το κυβερνών κόμμα τη στιγμή που, πίσω από το φαινομενικά αρραγές εθνικό μέτωπο που παρουσιάζουν τα φιλοκυβερνητικά αλλά και τα ξένα ΜΜΕ, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα νομιμοποίησης της κυβερνητικής πολιτικής και των επιδιώξεών της, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Η διχογνωμία ως προς το περιστατικό της επίθεσης στην Ayşegül Terzi δείχνει ότι οι κοινωνικές αντιδράσεις προκαλούν ρωγμές και μέσα στο κυβερνητικό στρατόπεδο. Από την άποψη αυτή, είναι τυχαίο το ότι ο Ερντογάν τρεις μήνες μετά τα γεγονότα της 15ης Ιουλίου δεν έχει κατορθώσει ακόμα να υλοποιήσει τα σχέδιά του για το Γκεζί, κάτι που σε συμβολικό επίπεδο ήταν γι’ αυτόν θέμα υψίστης προτεραιότητας, κατά δήλωσή του;(36) Ή είναι τυχαίες οι δηλώσεις αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λωζάννης; Προφανώς το έλλειμμα εσωτερικής αλλά και διεθνούς νομιμοποίησης ωθεί στην ανάγκη επιβεβαίωσης της συμμαχίας με το πιο συντηρητικό και εθνικιστικό κομμάτι της κοινωνίας, σε μια περίοδο όπου η ρευστότητα στη Μ. Ανατολή καθιστά αβέβαια τα κέρδη που η Τουρκία αποκόμισε στο κουρδικό μέτωπο. 

Τρεις μήνες λοιπόν μετά την απόπειρα της 15ης Ιουλίου, παρά την πρωτοφανή ακόμα και για τα τουρκικά δεδομένα πολιτική καταστολής, ούτε η ισχύς του Ερντογάν, ούτε ο έλεγχος του κοινωνικού σώματος είναι δεδομένα. Αντίθετα, η κοινωνική δυσαρέσκεια που η πολιτική αυτή προκαλεί αναμένεται να αυξηθεί το επόμενο διάστημα. Έτσι, το ΑΚΡ θα βρίσκεται αναγκασμένο, εντός και εκτός Τουρκίας, να ακροβατεί σε τεντωμένο σκοινί μέσα σε ένα όλο και περισσότερο αβέβαιο διεθνές περιβάλλον. 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.Ένας από τους αναλυτές που επισημαίνουν τα κενά αυτά είναι ο Ömer Laçiner στο άρθρο του «İkinci Vaka-i Hayriyye» [Δεύτερο Ευοίωνο Γεγονός], Birikim, 9 Αυγούστου 2016, http://www.birikimdergisi.com/haftalik/7871/ikinci-vaka-i-hayriyye#.V7LkwMsw9jo (πρόσβαση: 10.8.16). Vaka-i Hayriyye [Ευοίωνο Γεγονός] αποκλήθηκε στα επίσημα οθωμανικά χρονικά η σφαγή των γενιτσάρων κατά διαταγή του Μαχμούτ Β΄ στις 16 Ιουνίου 1826. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφετηρία για τη συνολική αναδιοργάνωση του οθωμανικού στρατού.

2. Julian E. Barnes, «Turkey Arrests Incirlik Air Base Commander», The Wall Street Journal, 17 Ιουλίου 2016, http://www.wsj.com/articles/turkey-arrests-incirlik-air-base-commander-1468760920 (πρόσβαση: 3 Οκτωβρίου 2016)· «Polis geceyarısı İncirlik Üssü'nü kapattı!» [Η αστυνομία έκλεισε τα μεσάνυχτα τη βάση του Ιντζιρλίκ], Haber7.com, 31 Ιουλίου 2016, http://www.haber7.com/guncel/haber/2060645-polis-geceyarisi-incirlik-ussunu-kapatti (πρόσβαση: 1 Αυγούστου 2016)· «Darbe üssü İncirlik kapatılsın» [Το Ιντζιρλίκ, η βάση του πραξικοπήματος να κλείσει], Milli Gazete, 29 Ιουλίου 2016 http://www.milligazete.com.tr/darbe_ussu_incirlik_kapatilsin/417644 (πρόσβαση: 1 Αυγούστου 2016)· Tyler Durden, « Turkey Surrounds, Blocks Access To NATO's Incirlik Airbase Amid Speculation Of Second Coup», Zero Hedge, 31 Ιουλίου 2016, http://www.zerohedge.com/news/2016-07-30/turkey-surrounds-blocks-access-natos-incirlik-airbase-amid-speculation-second-coup (πρόσβαση: 31 Ιουλίου 2016).

3. Tyler Durden, «Turkey Surrounds», ό.π.

4. «Turkey discharges 1,389 soldiers, shuts down military schools», Hürriyet Daily News, 31 Ιουλίου 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/Default.aspx?PageID=238&NID=102281&NewsCatID=341 (πρόσβαση: 31 Ιουλίου 2016).

5. «Milli Savunma Üniversitesi» [Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας], Devlette. Bilgi, Haber ve Duyuru Portalı,1 Αυγούστου 2016, http://www.devlette.com/milli-savunma-universitesi/ (πρόσβαση: 4 Οκτωβρίου 2016).

6. «Turkey’s top brass remains in posts after post-coup attempt reshuffle», Hürriyet Daily News, 29 Ιουλίου 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/turkeys-top-brass-remains-in-post-in-post-coup-attempt-reshuffle.aspx?PageID=238&NID=102225&NewsCatID=341 (πρόσβαση: 29 Ιουλίου 2016).

7. Murat Yetkin, «Gov’t reforms Turkish army in wake of failed coup», Hürriyet Daily News, 1 Αυγούστου 2016.

8. «OHAL 3 ay daha uzatıldı» [Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης παρατάθηκε για τρεις μήνες ακόμη], BBC Türkçe, 3 Οκτωβρίου 2016, http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37543833 (πρόσβαση: 5 Οκτωβρίου 2016).

9. «‘Don’t tolerate colleagues sympathetic to Gülen, PKK,’ PM tells teachers», Turkish Minute, 19 Σεπτεμβρίου 2016, https://www.turkishminute.com/2016/09/19/pm-calls-teachers-not-tolerate-colleagues-sympathetic-gulen-pkk/ (πρόσβαση: 20 Σεπτεμβρίου 2016).

10. Έφη Κάννερ, «Τουρκία, ΑΚΡ και Κουρδικό ζήτημα: πώς φτάσαμε ως εδώ;», Σύγχρονα Θέματα 132-133 (Ιανουάριος-Ιούνιος 2016), σ. 86.

11. Etienne Copeaux, «La Turquie du 7 août», Susam-Sokak 12 Αυγούστου 2016, http://www.susam-sokak.fr/2016/08/la-turquie-du-7-aout.html (πρόσβαση: 14 Αυγούστου 2016). 

12. «HDP'li vekiller savcılığa çağrıldı» [Βουλευτές του HDP κλήθηκαν στην εισαγγελία], BirGün, 19 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.birgun.net/haber-detay/hdp-li-vekiller-savciliga-cagrildi-128616.html (πρόσβαση: 24 Σεπτεμβρίου 2016). 

13. Ömer Laçiner, «İkinci Vaka-i Hayriyye», ό.π.

14. Murat Yetkin, «What’s wrong with the Lausanne Treaty?», Hürriyet Daily News, 30 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/whats-wrong-with-the-lausanne-treaty.aspx?pageID=238&nid=104424&NewsCatID=409 (πρόσβαση: 30 Σεπτεμβρίου 2016).

15. Mustafa Akyol, «‘New Turkey’ finds founding myth in the failed coup», Al Monitor 22 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.al-monitor.com/pulse/ru/contents/articles/originals/2016/09/turkey-july-15-coup-attempt-founding-myth.html (πρόσβαση: 23 Σεπτεμβρίου 2016).

16. «İlk ders 15 Temmuz Demokrasi Zaferi ve Şehitlerimiz» [Πρώτο μάθημα η νίκη της Δημοκρατίας στις 15 Ιουλίου και οι μάρτυρές μας], Milliyet,19 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.milliyet.com.tr/ilk-ders-15-temmuz-demokrasi-zaferi-aydin-yerelhaber-1557328/ (πρόσβαση: 29 Σεπτεμβρίου 2016)· Ceyda Karaaslan, Mustafa Kaya, Safure Canturk, «İlk ders demokrasi» [Πρώτο μάθημα η δημοκρατία], Sabah, 20 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.sabah.com.tr/yasam/2016/09/20/ilk-ders-demokrasi (πρόσβαση: 29 Σεπτεμβρίου 2016).

17. MEB – 15 Temmuz Demokrasi Zaferi ve Şehitleri Anma Videosu / 1 [Υπουργείο Εθνικής Παιδείας – Τιμητικό βίντεο για τη νίκη της Δημοκρατίας στις 15 Ιουλίου και τους μάρτυρές μας], https://www.youtube.com/watch?v=DLdtgwNIZWM (πρόσβαση: 30 Σεπτεμβρίου 2016).

18. Έφη Κάννερ, «Τουρκία, ΑΚΡ και Κουρδικό ζήτημα», ό.π.

19. Ömer Laçiner, «İkinci Vaka-i Hayriyye», ό.π.

20. Kadri Gürsel, «Turkey’s emergency rule stokes Kurdish separatism», Al Monitor 13 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/09/turkey-emergency-rule-stokes-kurdish-separatism.html (πρόσβαση: 30 Σεπτεμβρίου 2016).

21. Osman Orsal, «Turkey’s post-coup commitment to democracy offers chance to resolve Kurdish crisis», The Conversation, 20 Αυγούστου 2016, http://theconversation.com/turkeys-post-coup-commitment-to-democracy-offers-chance-to-resolve-kurdish-crisis-62484 (πρόσβαση: 25 Σεπτεμβρίου 2016).

22. Βλ. σχετικά τη μελέτη του καθηγητή Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου Hakan Yılmaz για το 2014, Türkiye’de Kimlikler, Kürt Sorunu ve çözüm süreci: algılar ve tutumlar [Ταυτότητες στην Τουρκία, κουρδικό ζήτημα και πορεία λύσης: αντιλήψεις και συμπεριφορές], Açık toplum vakfı ve Boğaziçi Üniversitesi, http://www.hakanyilmaz.info/yahoo_site_admin/assets/docs/OSI_Yurttaslik_2014_Cozum_Sureci_Sunum_Basin_v08.259182726.pdf (πρόσβαση: 6 Οκτωβρίου 2016).

23. Ömer Laçiner, «İkinci Vaka-i Hayriyye», ό.π.

24. Murat Yetkin, «CHP vows to ‘stop counter-coup’ in Turkish parliament», Hürriyet Daily News, 1 Οκτωβρίου 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/chp-vows-to-stop-counter-coup-in-turkish-parliament.aspx?pageID=449&nID=104464&NewsCatID=409 (πρόσβαση: 1 Οκτωβρίου 2016).

25. Melis Aphan, «Luxury and poverty hand in hand in Turkey», Hürriyet Daily News, 24 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/luxury-and-poverty-hand-in-hand-in-turkey-.aspx?pageID=238&nID=104211&NewsCatID=507 (πρόσβαση: 24 Σεπτεμβρίου 2016).

26. Νίκος Μούδουρος, «Πραξικόπημα και οικονομία στην Τουρκία», Ανατολικότερα, 3 Οκτωβρίου 2016, https://anatolikotera.wordpress.com/2016/10/03/%cf%80%cf%81%ce%b1%ce%be%ce%b9%ce%ba%cf%8c%cf%80%ce%b7%ce%bc%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%bf%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b1-%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bd-%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%81%ce%ba/ (πρόσβαση: 4 Οκτωβρίου 2016).

27. Ευχαριστώ τη Φραγκώ Καράογλαν για αυτή την επισήμανση.

28. Ali Dağlar, «Birleşik Haziran Hareketi nedir» [τι είναι το Ενωμένο Κίνημα του Ιουνίου], Hürriyet, 14 Φεβρουαρίου 2015, http://www.hurriyet.com.tr/birlesik-haziran-hareketi-nedir-28195098 (πρόσβαση: 30 Σεπτεμβρίου 2016)· «Yurttaşlar, yurdun her yanında haykırdı: Laikliği Kazanacağız» [Οι πολίτες σε κάθε γωνιά της χώρας φώναξαν: θα κερδίσουμε την κοσμικότητα], BirGün 25 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.birgun.net/haber-detay/yurttaslar-yurdun-her-yaninda-haykirdi-laikligikazanacagiz-129309.html (πρόσβαση: 1Οκτωβρίου 2016).

29. «Liseler isyanda: Bir bildiri de Notre Dame de Sion Lisesi'nden» [Τα λύκεια εξεγείρονται: μια ανακοίνωση του λυκείου Notre Dame de Sion], BirGün 10 Ιουνίου 2016, http://www.birgun.net/haber-detay/liseler-isyanda-bir-bildiri-de-notre-dame-de-sion-lisesi-nden-115572.html (πρόσβαση: 1 Οκτωβρίου 2016)· «Yurdun dört bir yanında okullarda protestolara devam edildi» [Οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται στα σχολεία σε κάθε γωνιά της χώρας], 17 Ιουνίου 2016, http://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/yurdun-dort-bir-yaninda-okullarda-protestolara-devam-edildi-1279959/ (πρόσβαση: 1 Οκτωβρίου 2016). 

30. «Liseliler 15 Temmuz etkinliğine karşı çıktı: Bu AKP propagandasıdır» [Οι μαθητές αντιτάχθηκαν στις εκδηλώσεις για τη 15η Ιουλίου: είναι προπαγάνδα του ΑΚΡ], Siyasi Haber, 20 Σεπτεμβρίου 2016, http://siyasihaber3.org/liseliler-15-temmuz-etkinligine-karsi-cikti-bu-akp-propagandasidir (πρόσβαση: 30 Σεπτεμβρίου 2016)· «Liselerde AKP propagandası tepki çekiyor: Liseliler 15 Temmuz belgeselini izlemek istemedi» [Αντιδράσεις στα λύκεια για την προπαγάνδα του ΑΚΡ: οι μαθητές δεν θέλησαν να παρακολουθήσουν το ντοκυμαντέρ για τη 15η Ιουλίου], Siyasi Haber, 21 Σεπτεμβρίου 2016, http://siyasihaber3.org/liselerde-akp-propagandasi-tepki-cekiyor-liseliler-15-temmuz-belgeselini-izlemek-istemedi (πρόσβαση: 30 Σεπτεμβρίου 2016).

31. «Kadınlar isyanda!» [Οι γυναίκες εξεγείρονται], Yaşam, 9 Μαρτίου 2016.

32. «Kadınlar komisyon raporunu tanımadı» [Οι γυναίκες απέρριψαν το πόρισμα της επιτροπής – που εκπόνησε το νομοσχέδιο], Εvrensel, 22 Μαΐου 2016, https://www.evrensel.net/haber/280735/kadinlar-komisyon-raporunu-tanimadi (πρόσβαση: 23 Μαΐου 2016). 

33. «Katledilen Hande Kader için yürüyüş çağrısı: #HandeKadereSesVer» [Πορεία για τη δολοφονημένη Hande Kader: δώσε φωνή στην Hande Kader], Diken, 18 Αυγούστου 2016 http://www.diken.com.tr/katledilen-hande-kader-icin-yuruyus-cagrisi-handekaderesesver/ (πρόσβαση: 20 Αυγούστου 2016)· «Ayşegül Terzi'nin darbedilmesi protesto edildi» [Διαδήλωση για τον ξυλοδαρμό της Ayşegül Terzi], CNN Türk, 18 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.cnnturk.com/turkiye/aysegul-terzinin-darbedilmesi-protesto-edildi (πρόσβαση: 26 Σεπτεμβρίου 2016).

34. Mustafa Akyol, The attack on a woman for wearing shorts, Hürriyet Daily News, 21 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/the-attack-on-a-woman-for-wearing-shorts.aspx?pageID=449&nID=104078&NewsCatID=411 (πρόσβαση: 22 Σεπτεμβρίου 2016).

35. «Başbakan Binali Yıldırım'dan 'şortlu kadına saldırı' yorumu» [Το σχόλιο του πρωθυπουργού Yıldırım για την επίθεση στη γυναίκα που φορούσε σορτς], CNN Türk, 22 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.cnnturk.com/turkiye/basbakan-binali-yildirimdan-sortlu-kadina-saldiri-yorumu (πρόσβαση: 6 Οκτωβρίου 2016).

36. Eugen von Böhm-Bawerk, «Turkish Turmoil: Let the Politics Begin», Bawerk.net, 16 Αυγούστου 2016, http://bawerk.net/2016/08/16/turkish-turmoil-let-the-politics-begin/ (πρόσβαση: 17 Αυγούστου 2016).

Η Έφη Κάννερ είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Τουρκικής Ιστορίας στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν στην κοινωνική ιστορία της ύστερης οθωμανικής αυτοκρατορίας και της σύγχρονης Τουρκίας (μικροϊστορία, ιστορία της εκπαίδευσης και των φιλανθρωπικών θεσμών, ιστορία των έμφυλων σχέσεων, ιστορία των κοινωνικών κινημάτων). Μεταξύ των έργων της συγκαταλέγονται τα: Έφη Κάννερ, Φτώχεια και φιλανθρωπία στην Ορθόδοξη κοινότητα της Κωνσταντινούπολης (1753-1912), Κατάρτι, Αθήνα 2004 και Έμφυλες κοινωνικές διεκδικήσεις από την Οθωμανική αυτοκρατορία στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Ο κόσμος μιας ελληνίδας χριστιανής δασκάλας, Παπαζήσης, Αθήνα 2012. Η τελευταία της έρευνα αφορά τη συμμετοχή των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων στα τουρκικά κοινωνικά κινήματα από το τέλος της Μονοκομματικής περιόδου ως την άνοδο στην εξουσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (2002).

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Έφη Κάννερ

Στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπως είναι γνωστό, πραγματοποιήθηκε μια ευρεία εκκαθάριση όχι μόνο στις ένοπλες δυνάμεις, αλλά και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα με τόσο ταχύρρυθμες διαδικασίες που εύλογα κινούσε υποψίες περί του προσχεδιασμένου του όλου εγχειρήματος.

Η ηγεσία του στρατού προσπαθούσε μέχρι τώρα να περιορίσει τις παρεμβάσεις του ΑΚΡ σε θέματα που θεωρούσε ότι άπτονται της δικαιοδοσίας της, εκφράζοντας ενίοτε σοβαρές επιφυλάξεις για καίριες επιλογές της κυβέρνησης όπως η εισβολή στη Συρία.

Εύλογα αναλυτές όπως ο Ömer Laçiner παραλληλίζοντας τις εξελίξεις με τη σφαγή των Γενιτσάρων το 1826 κατά διαταγή του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, την αφετηρία για την αναδιοργάνωση του οθωμανικού στρατού, αλλά εν συνεχεία και του συνολικού κρατικού μηχανισμού, διερωτώνται αν οι επιπτώσεις της τωρινής εκκαθάρισης θα είναι της ίδιας εμβέλειας με εκείνες του γεγονότος του 1826.

Η νομιμοποίηση της κυβερνητικής πολιτικής καθίσταται ακόμα πιο προβληματική τη στιγμή που, σύμφωνα με έρευνα της Τουρκικής Στατιστικής Υπηρεσίας (TÜİK), τη φετινή χρονιά 16,7 εκατομμύρια Τούρκοι πολίτες, δηλαδή το 1/5 του πληθυσμού, βρίσκονται αντιμέτωποι με τη φτώχεια, ενώ ο πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια.

Η κατάσταση κάθε άλλο παρά ανέφελη είναι για το κυβερνών κόμμα τη στιγμή που, πίσω από το φαινομενικά αρραγές εθνικό μέτωπο που παρουσιάζουν τα φιλοκυβερνητικά αλλά και τα ξένα ΜΜΕ, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα νομιμοποίησης της κυβερνητικής πολιτικής και των επιδιώξεών της, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.

Το ΑΚΡ θα βρίσκεται αναγκασμένο, εντός και εκτός Τουρκίας, να ακροβατεί σε τεντωμένο σκοινί μέσα σε ένα όλο και περισσότερο αβέβαιο διεθνές περιβάλλον.