Για μια ακόμη χρονιά, η Βουλή των Εφήβων συγκέντρωσε για λίγες ημέρες τα φώτα της δημοσιότητας και προκάλεσε ποικίλα σχόλια. Υπήρξαν μάλιστα, όπως πάντα, και κριτικές απολύτως απορριπτικές: Γράφηκε ότι ο «θεσμός» είναι παρωχημένος και άχρηστος, διαστρεβλώνει και ποδηγετεί την εφηβική ευαισθησία, υποτάσσοντάς την σε ποικίλους εξουσιαστικούς μηχανισμούς. 

Ως μέλη της επιτροπής του εκπαιδευτικού αυτού προγράμματος του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, έχουμε τη γνώμη πως οι κριτικές αυτές είναι μηδενιστικές και άδικες. Ελλιπώς ενημερωμένες. Στηρίζονται σε επιφανειακές εντυπώσεις από δημοσιογραφικές εικόνες που προέρχονται αποκλειστικά από την τελευταία ημέρα των εργασιών της Βουλής των Εφήβων. Γενικεύουν και δαιμονολογούν, σκιαμαχώντας με τα φαντάσματα μιας εξιδανικευμένης εφηβείας που δεν έχει καμία σχέση με τους αντιφατικούς πραγματικούς εφήβους, καθρέφτες της κοινωνικής πραγματικότητας του καιρού τους. Ακόμα χειρότερα, πολύ συχνά δίνουν την εντύπωση πως είναι προϊόντα μιας κριτικής αδράνειας: Ασκούν κριτική σε δεδομένα του παρελθόντος, αγνοώντας τελείως τις αλλαγές που έχουν γίνει τα τελευταία 2-3 χρόνια και οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη. 

Θεωρώντας πάντως πως μεταξύ των κριτικών και των ενστάσεων υπάρχουν και κριτικές ειλικρινείς και καλόπιστες, θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε και πλευρές του ζητήματος που ίσως δεν είναι επαρκώς φωτισμένες, προκειμένου να βοηθήσουμε στον σχηματισμό μιας πιο σφαιρικής εικόνας.

Θα το επιχειρήσουμε, απαντώντας τηλεγραφικά σε τρία ερωτήματα.

1. Τι είναι και τι θέλει η Βουλή των Εφήβων;

• Η Βουλή των Εφήβων δεν είναι παρά μόνο ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Με όλες τις «βολονταριστικές» φιλοδοξίες αλλά και την απαραίτητη πραγματιστική ταπεινότητα ενός εκπαιδευτικού προγράμματος: Προσφέρει πλούσια βιώματα και εμπειρίες, κάποιες γνώσεις –όχι μόνο σε θέματα κοινοβουλευτικών αρχών και διαδικασιών– και κυρίως αφορμές για προβληματισμό και συζήτηση, σε 300 παιδιά το χρόνο από ολόκληρη την Ελλάδα, την Κύπρο και τους απόδημους Έλληνες. 
• Η σκοποθεσία του προγράμματος περιστρέφεται γύρω από τους άξονες της πολιτικής παιδείας, της πολιτικής συμμετοχής, της ευθύνης και των δικαιωμάτων του ενεργού δημοκρατικού πολίτη.
• Δεν αποτελεί μια ελληνική ιδιομορφία. Παρόμοια εκπαιδευτικά προγράμματα οργανώνονται από πολλά κοινοβούλια της Ευρώπης και της Αμερικής, αλλά και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

2. Ποιοι ήταν οι 300 έφηβοι βουλευτές που πήραν μέρος στο εφετινό πρόγραμμα και πώς επελέγησαν;

• Δεν ήταν αριστούχοι μαθητές που βαθμολογήθηκαν για μια έκθεση που τους ζητήθηκε να γράψουν ή που ανταποκρίθηκαν επιτυχώς στα στερεότυπα που οι σχεδιαστές του προγράμματος τους υπαγόρευσαν.
• Πήραν μέρος σε παιχνίδια ερωτήσεων και άλλες δημιουργικές δραστηριότητες, ανώνυμα, μέσω διαδικτύου, συγκεντρώνοντας κλήρους που επιβράβευαν μόνο τη διάθεση συμμετοχής. Στο τέλος έγινε κλήρωση που πριμοδοτούσε τη συμμετοχή και την κινητοποίηση, αφήνοντας όμως την πόρτα εν μέρει ανοιχτή και στους λιγότερο συμμετοχικούς, συνεπείς και κινητοποιημένους. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα και αντιρροπούνται κάπως οι περιορισμοί, κοινωνικοί και ταξικοί, που συνοδεύουν το άνισα κατανεμημένο πολιτιστικό και μορφωτικό κεφάλαιο.
• Στις διαδικασίες επιλογής των 300 εφήβων βουλευτών κινητοποιήθηκαν περίπου 12.000 μαθητές, αριθμός καθόλου ευκαταφρόνητος για τα δεδομένα μιας αγχωτικής και πιεστικής σχολικής πραγματικότητας.

3. Τι κέρδισαν με τη συμμετοχή τους στην εφετινή Βουλή των Εφήβων οι 300 έφηβοι βουλευτές;

• Συμμετείχαν σε μια ανοικτή διαβούλευση ενόψει της κατάρτισης του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού που εκπονεί το Υπουργείο Δικαιοσύνης σε συνεργασία με τον Συνήγορο του Παιδιού. Οι προτάσεις τους θα ληφθούν υπόψη για την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ως μέρος της γενικότερης διαβούλευσης που θα ακολουθήσει. Στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού προγράμματος, υλοποιήθηκε κατά κάποιο τρόπο το άρθρο 12 της Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού, σύμφωνα με το οποίο το παιδί αναγνωρίζεται ως πρόσωπο και η πολιτεία είναι υποχρεωμένη να εξασφαλίζει τα μέσα που θα του δώσουν τη δυνατότητα να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων σε θέματα που το αφορούν.
• Πήραν μέρος σε ηλεκτρονικό φόρουμ που λειτούργησε υπό την εποπτεία των μελών της επιτροπής του προγράμματος της Βουλής των Εφήβων.
• Ενημερώθηκαν για τα δικαιώματα των νέων και προβληματίστηκαν για τα σχετικά διακυβεύματα.
• Κατέθεσαν την εμπειρία τους και τις προτάσεις τους και ξεκίνησαν διάλογο γύρω από αυτές.
• Πήραν μέρος σε βιωματικές δραστηριότητες που σχεδιάστηκαν ειδικά γι’ αυτούς με αντικείμενο το θέμα των συζητήσεών τους και οι οποίες παρουσιάστηκαν στον Εθνικό Κήπο και σε χώρους του κτιρίου της Βουλής.
• Πήραν μια γεύση κοινοβουλευτικών διαδικασιών και βίωσαν την εμπειρία των χώρων όπου εκτυλίσσονται οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες.
• Δούλεψαν χωρισμένοι σε ομάδες και είχαν εκεί την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις με ειδικούς (Πρόεδρο ΙΕΠ, πανεπιστημιακούς καθηγητές, ψυχιάτρους, επιμελητές ανηλίκων, οικονομολόγους) γύρω από τα θέματα που συζητούσαν.
• Στην Ολομέλεια, την τελευταία ημέρα των εργασιών τους, ενώπιον του Προέδρου της Βουλής, του Πρωθυπουργού, του Υπουργού Δικαιοσύνης, βουλευτών και πολιτικών αρχηγών, κατέθεσαν συνοπτικά το σύνολο των προτάσεων που είχαν καταγράψει κατά τη διάρκεια των εργασιών που προηγήθηκαν. Μεταξύ των προτάσεων αυτών περιλαμβάνονται και προτάσεις πολύ προχωρημένες για πολλούς από τους δημοσίως ενιστάμενους για τον «συντηρητισμό» των εφήβων: σύνδεση μαθητικών κοινοτήτων και δημοτικών αρχών για τη συνδρομή παιδιών με προβλήματα (οικογενειακά, οικονομικά κ.ά.), ίδρυση υπηρεσίας συνηγορίας σε κάθε περιφέρεια της χώρας και στους μεγάλους δήμους, ένταξη στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου βιωματικών ομαδικών δραστηριοτήτων επικοινωνίας, διαχείρισης κρίσεων, θυμού και διαμεσολάβησης, λειτουργία πιστοποιημένων και υποστηριζόμενων από την πολιτεία χώρων που ως «καταφύγια», ή ως κέντρα φιλοξενίας, υποδέχονται τα θύματα της κακοποίησης, συστηματική ενημέρωση για τρόπους και μέσα προστασίας από το ηλεκτρονικό έγκλημα, επιμελητές ανηλίκων σε όλα τα πρωτοδικεία της χώρας, εγγραφή των παιδιών προσφύγων στο σχολείο χωρίς τα απαραίτητα τυπικά δικαιολογητικά, διδασκαλία της μητρικής τους γλώσσας, δωρεάν ταφή των προσφύγων και των μεταναστών σύμφωνα με τις θρησκευτικές τους παραδόσεις, αλλά και εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία, μέριμνα για τις ανύπαντρες μητέρες και προστασία των σεξουαλικών μειονοτήτων. Είναι εμφανές ότι οι έφηβοι βουλευτές εστίασαν και σε ενέργειες μικρού κόστους, που όμως έχουν τεράστια αξία και σημασία για την ουσιαστική απόλαυση των δικαιωμάτων όλων των παιδιών και ιδιαίτερα των ευάλωτων ομάδων.
• Στην Ολομέλεια, επίσης, απεύθυναν 6 επίκαιρες ερωτήσεις προς τον Υπουργό Παιδείας, προσομοιώνοντας τη διαδικασία κοινοβουλευτικού ελέγχου, έχοντας προηγουμένως μόνοι τους επιλέξει ελεύθερα μεταξύ των 42 ερωτήσεων που συνολικά κατατέθηκαν. Τα μέσα ενημέρωσης, για τους δικούς τους ερμηνεύσιμους λόγους, προέβαλαν υπέρμετρα τις 2 από τις 6 ερωτήσεις που απευθύνθηκαν στον Υπουργό Παιδείας, δημιουργώντας μια μάλλον παραμορφωτική εικόνα των τάσεων και των απόψεων που κυριάρχησαν. Έτσι, οι ερωτήσεις για τα αρχαία ελληνικά, τα θρησκευτικά και τις παρελάσεις έγιναν το ευπώλητο θέμα για τη διατύπωση μιας εντυπωσιοθηρικής και επιπόλαιης κριτικής. 
• Είχαν ελεύθερη συζήτηση με βουλευτές της Βουλής των Ελλήνων, όπου είχαν την ευκαιρία να ασκήσουν κριτική και να ζητήσουν πληροφορίες γύρω από θέματα κοινοβουλευτικής λειτουργίας και γενικότερης πολιτικής επικαιρότητας. Η κριτική τους πόρρω απείχε από το να χαρακτηριστεί χαριστική προς το πολιτικό σύστημα και εφησυχασμένη.
• Ήρθαν σε επαφή με εκπροσώπους του πολιτικού προσωπικού, γεγονός που προσφέρει ποικίλα οφέλη στην αυτοπεποίθησή τους, στην ανθρωπογνωσία της πολιτικής και στην κοινωνική και πολιτική τους ένταξη.
• Παρακολούθησαν εφηβικές καλλιτεχνικές δημιουργίες στον χώρο της μουσικής και του θεάτρου, που διακρίθηκαν για την ποιότητά τους και τον γενικότερο προβληματισμό τους.
• Είχαν τη δυνατότητα να πάρουν προαιρετικά μέρος σε διαγωνισμούς ποίησης, διηγήματος, μουσικής και αφίσας όπου παρήγαγαν αξιόλογες δημιουργίες.
• Κάποιοι ήρθαν για πρώτη φορά στην Αθήνα εξαιτίας του προγράμματος και για πρώτη φορά επισκέφθηκαν και ξεναγήθηκαν στην Ακρόπολη.
• Γνωρίστηκαν και δημιούργησαν σχέσεις –φιλικές και άλλες– με παιδιά απ’όλη την Ελλάδα και τον απόδημο Ελληνισμό.
• Τέλος, το κυριότερο, είχαν την ευκαιρία να πάρουν τον λόγο και να ακουστούν από ομηλίκους και μη, βιώνοντας μια εμπειρία συμμετοχής και ανταλλαγής γνωμών και απόψεων, που αποτελεί θεμελιακή προϋπόθεση για την ψυχική συγκρότηση των ατόμων, τη δημιουργία του κοινωνικού δεσμού και τη λειτουργία της ίδιας της δημοκρατίας.

Εννοείται πως οι απαντήσεις στα τρία πιο πάνω ερωτήματα σχετικά με τη Βουλή των Εφήβων δεν υπονοούν πως το θέμα των απαραίτητων βελτιωτικών κινήσεων είναι κλειστό και άκαιρο. Απλώς υπαινίσσονται ότι η μηδενιστική, συχνά ελιτίστικη και συνήθως ελλιπώς ενημερωμένη κριτική δεν είναι η βέλτιστη μέθοδος προσέγγισης της Βουλής των Εφήβων, αλλά και κάθε ζητήματος που απασχολεί τον δημόσιο διάλογο. 

Σημείωση της Σύνταξης του περιοδικού ΧΡΟΝΟΣ

Η «Βουλή των Εφήβων» είναι εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσομοίωσης της λειτουργίας του Κοινοβουλίου, που διοργανώνεται σε ετήσια βάση από το σχολικό έτος 1995 – 1996 και απευθύνεται σε μαθητές Β΄ Λυκείου των σχολείων της Ελλάδας, της Κύπρου και του απόδημου ελληνισμού. 

Εφέτος οι «έφηβοι βουλευτές» συμμετείχαν σε βιωματικά εργαστήρια, ειδικά σχεδιασμένα για τις ανάγκες του προγράμματος που επιλέχθηκε να εστιάσει στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που ετοιμάζεται αυτό το διάστημα από τη Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

Η Επιτροπή του εκπαιδευτικού προγράμματος του Ιδρύματος της Βουλής «Βουλή των Εφήβων» που είχε την ευθύνη για την εφετινή ΚΑ΄ Σύνοδο, συγκροτήθηκε το 2016 με την εξής σύνθεση: 

Πρόεδρος: Δήμητρα Μακρυνιώτη, Καθηγήτρια Τμ. Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του ΕΚΠΑ 
Μέλη: Σοφία Βγενοπούλου, σκηνοθέτης και παιδοψυχίατρος, Ακριβή Γεωργούση, σχολική σύμβουλος Πολιτικών-Νομικών επιστημών, Ιωάννα Δεκατρή, Υπεύθυνη πολιτιστικών θεμάτων Γ΄ΔΔΕ Αθήνας, Γιώργος Mόσχος, Συνήγορος του Παιδιού, Λάμπρος Πόλκας, εκπαιδευτικός, Χρήστος Στεφάνου, εκπαιδευτικός, Νάνσυ Ταλούμη, Κλινική ψυχολόγος, Βασίλειος Τσάφος, Επίκουρος Καθηγητής Τμ. Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του ΕΚΠΑ και Πέτρος Χαραβιτσίδης, Διευθυντής 132ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών