Επένδυση περιεχομένου

Ηρακλής Παπαϊωάννου

Ο ΑΦΡΟΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΩΝ ΗΜΕΡΩΝ #51

Η φωτογραφία από την εμφάνισή της υιοθέτησε και συγχρόνως διεύρυνε μια σειρά θεμάτων ήδη καθιερωμένων από τη ζωγραφική, κάποια από τα οποία διέθεταν μακραίωνη παράδοση, όπως το τοπίο, το πορτραίτο, η νεκρή φύση. Αργότερα, ακολουθώντας τις τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις, εμφανίστηκαν νέες εστίες ενδιαφέροντος όπως, για παράδειγμα, η φωτογραφία δρόμου ή το κοινωνικό ντοκουμέντο, καθώς και ολόκληρες εφαρμογές. Οι φωτογράφοι, όπως οι καλλιτέχνες γενικότερα, ακολούθησαν συχνά γοητευμένοι την τάση μιας εποχής. Τη δεκαετία του ’80, για παράδειγμα, πολλοί ήταν εκείνοι στην Ελλάδα που ασκήθηκαν μεθοδικά στη φωτογραφία δρόμου. Τη δεκαετία του 2000, αντίστοιχα, δημοφιλέστερες ήταν οι σκηνοθετημένες σκηνές. Τα θέματα και οι κατηγορίες είναι χρήσιμα ως ερμηνευτικές αφετηρίες ενός έργου, βοηθούν ενίοτε τη συνομιλία του φωτογράφου με μια παράδοση, προσφέρουν το έδαφος της σύγκρισης και της εξέλιξης στον ιστορικό της τέχνης. Βολεύονται όμως όλα τα φωτογραφικά έργα σε μια χούφτα κατηγορίες; Τι γίνεται με όσα εμφανώς περισσεύουν; Αυτά που ενδεχομένως αγνοούν φανερά τις γνωστές και ασφαλείς ταξινομήσεις; Αυτά που κλωτσάνε απεγνωσμένα να βγουν προς τα έξω και ίσως δεν ακούγονται;

Για ποιο λόγο κάνουμε στ’ αλήθεια φωτογραφίες; Για να αρθρώσουμε την προσωπική μας πρόταση, αυτή που μας χαρακτηρίζει σαν δακτυλικό αποτύπωμα; Ή για να γίνουμε παραγωγοί εικόνων που μετέχουν σε μια ακόμη ατέρμονη αλυσίδα παραγωγής και κατανάλωσης; Μας συνεγείρει πραγματικά αυτό που κάνουμε; Συνεγείρει άλλους ανθρώπους; Περιέχει μέσα του κάποια αλήθεια, τη δική μας αλήθεια; Ή μας αρκεί να επαναδιατυπώνουμε τεχνικές, φορμαλιστικές συνταγές και άλλα στερεότυπα, παραλλάσσοντας ουσιαστικά τις διατυπωμένες αλήθειες κάποιων άλλων; Ο χώρος της τέχνης μπορεί από απόσταση να ιδωθεί μέχρι ένα βαθμό και ως εργοστάσιο περίτεχνης αναπαραγωγής της αλήθειας των άλλων, των λίγων εκείνων που βρήκαν το θάρρος να κοιτάξουν βαθιά μέσα τους και γύρω τους και να μοιραστούν μέσα από τη δύναμη ενός προσωπικού βλέμματος τους καρπούς της τολμηρής αυτής κατάδυσης, ίσως και τις απώλειές της. Με δεδομένο όμως τον ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό όσων πλέον δραστηριοποιούνται σχετικά, μπορεί να υπάρξει αντίστοιχο πλήθος πρωτότυπων προτάσεων; Είμαστε βυθισμένοι, ούτως ή άλλως, εθισμένοι στην εποχή της αναπαραγωγής και της διασκευής κάθε λογής, καθώς όλα σχεδόν μπορούν πλέον από μια οπτική γωνία να μοιάζουν με ευφάνταστο ή χοντροκομμένο remix. Προτιμότερη είναι βέβαια μια τραχιά διατυπωμένη, ίσως λιγότερο πρωτότυπη, προσωπική αλήθεια από τη μιμητική επανάληψη. Προτιμότερος αυτός που δεν διστάζει να δείξει τα σωθικά του, από αυτόν που ναρκισσεύεται εκ του ασφαλούς με μια κάμερα στα χέρια, με καλλιτεχνική επίφαση. Έτσι κι αλλιώς η κάμερα είναι πλέον πρακτικά σε θέση να παράγει εικόνες τεχνικά καλές, σχεδόν σε κάθε δυνατή συνθήκη, πρακτικά ερήμην μας. Εμείς είμαστε αυτοί που επενδύουν το περιεχόμενο, που αναζητούν την κρίσιμη αντιστοιχία ανάμεσα στον αφανή εσωτερικό και τον πολύπλοκο εξωτερικό κόσμο, αυτοί που παίρνουν τις καίριες, συχνά στιγμιαίες, αποφάσεις του βλέμματος. Σ’ αυτό όμως ακριβώς είχε αναφερθεί από παλιά ο Henri Cartier-Bresson, εξηγώντας πως παίρνει πολύ χρόνο πραγματικά για να οικοδομήσει κανείς ένα βλέμμα που έχει βάρος, που θέτει ερωτήματα. Υπάρχει πλέον χρόνος και αρκετή υπομονή για να οικοδομηθεί ένα τέτοιο προσωπικό βλέμμα, που άλλοτε διατρέχει κι άλλοτε αψηφά τις κάθε λογής κατηγορίες;

Ο Ηρακλής Παπαϊωάννου (Θεσσαλονίκη, 1962), σπούδασε Φυσική στο Α.Π.Θ., έκανε μεταπτυχιακό στη φωτογραφία στο New York University και διδακτορικό στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Α.Π.Θ. Από το 1999 εργάζεται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και από το 2016 είναι διευθυντής του. Το διάστημα 1993-2006 υπήρξε οργανωτικό στέλεχος του ετήσιου διεθνούς φεστιβάλ φωτογραφίας Photosynkyria. Δημοσίευσε μεγάλο αριθμό κειμένων και δοκιμίων για τη φωτογραφία, ενώ επιμελήθηκε πολλές φωτογραφικές εκθέσεις και εκδόσεις. Έχει μεταφράσει έργα των Susan Sontag, Ian Jeffrey και Villem Flusser για τη φωτογραφία στα ελληνικά. Έχει εκδώσει τα έργα Οι φωτογραφίες Marlboro και η χλιαρή Άγρια Δύση (Άγρα, 2009) και Η φωτογραφία του ελληνικού τοπίου (Άγρα, 2015). Επίσης, επιμελήθηκε τον συλλογικό τόμο Η ελληνική φωτογραφία και η φωτογραφία στην Ελλάδα. Μια ανθολογία κειμένων (Νεφέλη, 2013) και την έκδοση Μανόλης Αναγνωστάκης, 12 ποιήματα / φωτογραφίες (fairead/oxymoron, 2015).

Ηρακλής Παπαϊωάννου