hashtag SPECTATOR CHALLENGE

Ηρακλής Παπαϊωάννου

Ο ΑΦΡΟΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΩΝ ΗΜΕΡΩΝ #48

 

Μετά από την ψυχρολουσία του Ice Bucket Challenge το Mannequin Challenge έγινε για ένα διάστημα, με αφετηρία την Αμερική, η νέα τρέλα που έκανε θραύση στα κοινωνικά δίκτυα: Ομάδες του NBA σε αποδυτήρια ή ιδιωτικά αεροπλάνα, η Μισέλ Ομπάμα και η Χίλαρι Κλίντον, καλλιτέχνες όπως οι Beyoncé, Adele, Britney Spears, Paul Mc Cartney και Taylor Swift, η Εθνική Ποδοσφαίρου της Πορτογαλίας και το Δημοτικό Συμβούλιο του Κεμπέκ Σίτυ, ακολούθησαν μεταξύ άλλων τη μόδα του σύγχρονου εικονόκοσμου που έγινε viral μέσα σε λίγες μέρες, κατά την οποία ένα σύμπλεγμα ανθρώπων παραμένει ακίνητο σε διάφορες στάσεις, ενόσω μια κάμερα πλανιέται ανάμεσά τους τραβώντας βίντεο. 

Σ’ ένα τέτοιο παιχνίδι φωτογραφία και βίντεο συγχωνεύονται αναμφίβολα στο ίδιο κάδρο. Καθώς οι άνθρωποι δεν διστάζουν να υιοθετήσουν ακόμη και εμφανώς ασυνήθιστες στάσεις σώματος, μοιάζει σαν να βιντεοσκοπεί κανείς ήδη φωτογραφημένα στιγμιότυπα σε απόλυτη ευκρίνεια, που έχουν σκηνοθετηθεί ως τέτοια ή αφαιρεθεί έντεχνα μέσα από τη ροή του χρόνου. Ενώ όμως ο χρόνος του βίντεο κυλά, όλα μένουν ακίνητα και η κάμερα μοιάζει το μόνο ζωντανό πράγμα που ελίσσεται ανάμεσα στους ανθρώπους, σε μια υπαινικτική αντίστιξη δράσης και ακινησίας. Το μανεκέν βέβαια είναι ένα από τα σύμβολα της εμπορευματικής κουλτούρας, η οποία ενδυναμώθηκε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Τότε, στα σκιρτήματα της βιομηχανικής νεωτερικότητας, το μανεκέν στη βιτρίνα μιμούνταν τον άνθρωπο. Σήμερα, ο άνθρωπος πλέον επιχειρεί να θέσει παιγνιωδώς τον εαυτό του στη συνθήκη της βιτρίνας. 

Τα ζωντανά ανθρώπινα γλυπτά που υιοθετούν περίπλοκες στιγμιοτυπικές πόζες μας θυμίζουν ακόμη ότι, με διάφορους τρόπους, όλα πλέον προσβλέπουν σε κάποιου είδους επιτέλεση μπροστά από μια κάμερα, ενώ παράλληλα η εικόνα τείνει να δημιουργεί γύρω της εστίες ακινησίας. Κατά μια έννοια εμείς είμαστε τα σύγχρονα μανεκέν, σε μια συνθήκη τακτικής καθήλωσης απέναντι σε φαινόμενα που φαίνεται να μας ξεπερνούν σε ένταση, ζωηρότητα, συχνότητα εναλλαγής. Σε τι ακριβώς συνίσταται, λοιπόν, η «πρόκληση»; Στο να παραμένει κανείς στιγμιαία ακίνητος απέναντι σε μια εικόνα την εποχή της ακατανόητα φρενήρους κινητικότητάς της; Πόσο παράδοξο είναι η σύγχρονη εποχή να θέλει κάποιον σε διαρκή δραστηριότητα και ταυτόχρονα παγωμένο ενώπιον της εικόνας; Μήπως η «πρόκληση» είναι μια ακόμη ευφάνταστη συνταγή για να συγκρατηθεί πρόσκαιρα η προσοχή, ανακατεύοντας για άλλη μια φορά την τράπουλα ενώ τα πάντα μένουν ίδια; Μήπως ένα πραγματικό freeze motion μοιάζει αναγκαίο όσο ποτέ, σωματικά και ψυχολογικά, στην πεζή καθημερινότητα; Ή μήπως, ακόμη περισσότερο, η πρόκληση συνίσταται στο να πάψουμε να (παρ)ακολουθούμε σαν μαρμαρωμένα μανεκέν «τη ζωή των άλλων» (αθλητών, ηθοποιών, διασημοτήτων κάθε λογής) και να αναλάβουμε το βάρος της μικρής κι όμως μεγάλης ζωής μας, και της αλλαγής που αυτή μπορεί να φέρει στον κόσμο, ξεκινώντας από τον ιδιαίτερο μικρόκοσμο; Ίσως τελικά το άνυσμα να έχει αντίθετη φορά και η πρόκληση να βρίσκεται προς την πλευρά του θεατή. Αντί, δηλαδή, να παγώνουν θεαματικά και στιγμιαία οι διάσημοι που αναζητούν δόσεις μαζικής επικοινωνίας για να τις εξαργυρώσουν σε προστιθέμενη αξία, να χαμηλώσουν ταχύτητα στην πραγματική ζωή οι θεατές, ζωντανεύοντας συγχρόνως απέναντι στην εικόνα, αναζητώντας εκεί περισσότερη ουσία, βλέποντας κριτικά αυτό που προσφέρεται απλά για οπτική κατανάλωση.

Ο Ηρακλής Παπαϊωάννου (Θεσσαλονίκη, 1962), σπούδασε Φυσική στο Α.Π.Θ., έκανε μεταπτυχιακό στη φωτογραφία στο New York University και διδακτορικό στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Α.Π.Θ. Από το 1999 εργάζεται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και από το 2016 είναι διευθυντής του. Το διάστημα 1993-2006 υπήρξε οργανωτικό στέλεχος του ετήσιου διεθνούς φεστιβάλ φωτογραφίας Photosynkyria. Δημοσίευσε μεγάλο αριθμό κειμένων και δοκιμίων για τη φωτογραφία, ενώ επιμελήθηκε πολλές φωτογραφικές εκθέσεις και εκδόσεις. Έχει μεταφράσει έργα των Susan Sontag, Ian Jeffrey και Villem Flusser για τη φωτογραφία στα ελληνικά. Έχει εκδώσει τα έργα Οι φωτογραφίες Marlboro και η χλιαρή Άγρια Δύση (Άγρα, 2009) και Η φωτογραφία του ελληνικού τοπίου (Άγρα, 2015). Επίσης, επιμελήθηκε τον συλλογικό τόμο Η ελληνική φωτογραφία και η φωτογραφία στην Ελλάδα. Μια ανθολογία κειμένων (Νεφέλη, 2013) και την έκδοση Μανόλης Αναγνωστάκης, 12 ποιήματα / φωτογραφίες (fairead/oxymoron, 2015).

Ηρακλής Παπαϊωάννου