Λίγες μέρες πριν ξεκινήσει ο κύκλος εργασιών του ελληνογερμανικού συμποσίου συγγραφέων SYN_ENERGY BERLIN_ATHENS (17-21 Οκτωβρίου 2018), μιλήσαμε με την εμπνεύστριά του, Michaela Prinzinger, σχετικά με την επινοητικότητα, την επιμονή, τη σταθερότητα και την επιθυμία που απαιτούνται για τη δημιουργία μιας ειλικρινούς συνθήκης διαπολιτισμικού διαλόγου.

 

 

Michaela, θα ξεκινήσω από μια διαπίστωση υπό μορφή ερώτησης. Πολλοί από εμάς, λαμβάνοντας υπόψιν τις μεταφράσεις σου και την συστηματική σου εργασία ως προς την προβολή του ελληνικού βιβλίου και των συγγραφέων του, πιστεύουμε πως είσαι η πρέσβειρά μας στον γερμανόφωνο κόσμο. Αποδέχεσαι αυτή τη σκέψη;

Ο όρος «πρέσβειρα», με την έννοια της άσκησης μιας ελληνογερμανικής πολιτιστικής διπλωματίας, μου αρέσει πάρα πολύ. Εξάλλου οι μεταφραστές και οι μεταφράστριες κάνουν σε καθημερινή βάση πολιτιστική πολιτική. Με άλλα λόγια, φέρνουν πιο κοντά μεταξύ τους διαφορετικές νοοτροπίες, διαφορετικούς τρόπους σκέψης και έκφρασης. Και για να το πετύχει κανείς αυτό πρέπει να διαθέτει περιέργεια, παρατηρητικότητα και σεβασμό. Από την άλλη πλευρά, δεν θα ήθελα να δρω κατ’ εντολή τρίτων όπως οι πραγματικοί διπλωμάτες καριέρας· ως καλλιτέχνιδα εκπροσωπώ, αντιθέτως, πάντοτε μόνο τον εαυτό μου και όχι κάποια εξουσία, κάποιο έθνος ή κάποιον θεσμό που βρίσκεται πίσω μου. Είμαι μια άπατρις πρέσβειρα, της οποίας η πατρίδα βρίσκεται στην τέχνη και στη λογοτεχνία. Βέβαια, η λογοτεχνία είναι έπειτα κι εκείνη με τη σειρά της δεμένη με μια ορισμένη γλώσσα, αλλά όχι με μια ορισμένη εθνικότητα. Ως μεταφράστρια υπερβαίνω τα όρια αυτής της γλώσσας κατευθυνόμενη προς μια άλλη, τη θέτω σε κίνηση και κατά αυτόν τον τρόπο τη μεταβάλλω.

Σε αυτή τη διαδικασία ενεργώ πράγματι με αρκετά μεγάλη συστηματικότητα και επιμονή. Καθετί που κάνω δεν στοχεύει σε μια βραχυπρόθεσμη επιτυχία, αλλά στη διαρκή οικοδόμηση μιας ελληνογερμανικής κοινότητας διανοουμένων και καλλιτεχνών, η οποία επιπλέον δεν δεσμεύεται από τοπικούς περιορισμούς.

 

 

Μεταξύ 17 και 21 Οκτωβρίου 2018 θα πραγματοποιηθεί στο Βερολίνο το πενταήμερο ελληνογερμανικό συμπόσιο συγγραφέων SYN_ENERGYBERLIN_ATHENS, με τη συμμετοχή 24 συγγραφέων από 5 χώρες. Πώς εργάστηκες για την οργάνωσή του;

Το ότι θα μπορέσει να λάβει χώρα αυτό το ευρύ συμπόσιο λογοτεχνίας το οφείλω στην υποστήριξη της λογοτεχνικής στέγης Lettrétage στο Βερολίνο, η οποία ως έμπειρος και ισχυρός συνεργάτης με πλαισίωσε με πολύτιμες συμβουλές, από την υποβολή των αιτήσεων, κατά τη διάρκεια της υλοποίησης και μέχρι την τελική ευθεία της εκτέλεσης του έργου. Ήξερα ότι δεν θα μπορούσα να σηκώσω το βάρος μιας τέτοιας διοργάνωσης μόνο με τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Diablog Vision e.V., τον οποίο ιδρύσαμε το 2017 και προέκυψε από την πολυετή εθελοντική πρωτοβουλία της δίγλωσσης πολιτισμικής ψηφιακής πύλης diablog.eu – ελληνογερμανικές συναντήσεις. Οι συνεργάτες του Lettrétage στηρίζουν την ελεύθερη καλλιτεχνική και πολιτιστική σκηνή του Βερολίνου με τη συμβουλευτική τους δραστηριότητα και τη μετάδοση τεχνογνωσίας και «εκ των ένδον γνώσης» ως προς το πώς να υποβάλει κανείς τις σχετικές αιτήσεις και να εξασφαλίσει χρηματοδοτικούς πόρους. Για αυτό τους αξίζει ένα μεγάλο μπράβο!

Είχαμε έπειτα την τύχη, χάρη σε ένα αποτελεσματικά σχεδιασμένο πρόγραμμα, να κερδίσουμε τη γενναιόδωρη υποστήριξη του Πολιτιστικού Ταμείου του Βερολίνου (Hauptstadtkulturfonds) και αργότερα και του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ως καλλιτεχνική διευθύντρια ήθελα να συνδυάσω ένα συνέδριο συγγραφέων με ζωντανές, συναρπαστικές αναγνώσεις. Η αρχή θα γίνει με μια ζωηρή λογοτεχνική γιορτή σε δύο σκηνές ταυτόχρονα, με ζωντανή τζαζ και ζωντανό animation. Έπειτα θα ακολουθήσουν τρεις μέρες στοχασμού και συγκεντρωμένης δουλειάς με συνολικά 6 θεματικά πάνελ, με στόχο να φέρουν σε επαφή γερμανόφωνους/ες και ελληνόφωνους/ες συγγραφείς, ώστε να δοθεί η αφορμή για ουσιαστικές συζητήσεις. Η γιορτή, ωστόσο, θα συνεχίζεται στο τέλος κάθε συνεδριακής βραδιάς, όταν όσες και όσοι συμμετέχουν θα ανεβαίνουν άλλη μια φορά στη σκηνή και θα διαβάζουν, θα κάνουν περφόρμανς και θα αφηγούνται. Στο τέλος θα υπάρχει έπειτα η δυνατότητα να πάρει κανείς το κυριακάτικο πρωινό του μαζί με όσους και όσες συμμετείχαν, έτσι ώστε να ανταλλάξουν απόψεις μια τελευταία φορά πριν φύγουν, να κανονίσουν να συναντηθούν πάλι σύντομα και να συνεχίσουν τη συνεργασία που ξεκίνησαν!

Ουσιαστικά, το συμπόσιο αυτό είναι ένα πρώτο highlight, μια πρώτη δημόσια εκδήλωση όσων κάνουμε καθημερινά στο diablog.eu, την πολιτισμική ψηφιακή πύλη μας. Χτίζουμε γέφυρες και δημιουργούμε δεσμούς, θέτουμε ιδέες σε κυκλοφορία, είμαστε η δεξαμενή σκέψης μιας ελληνογερμανικής πολιτιστικής πολιτικής η οποία δεν επιβάλλεται «από πάνω», αλλά φτιάχνεται από κάτω, στη βάση. Πρόκειται για μια δουλειά που γίνεται από τις ρίζες, όπως το έθεσε πολύ ωραία και ο Άρης Φιορέτος, όταν μας συνεχάρη πέρυσι για την τρίτη μας επέτειο: «Η συνεννόηση, ακόμη και μεταξύ του ελληνικού και του γερμανικού πολιτισμού, επιτελείται μόνο με μικρά, προσεκτικά βήματα — στο ύψος του γρασιδιού. Ίσως να μην υπάρχουν πιο όμορφα λιβάδια, πιο ελπιδοφόρα βοσκοτόπια από αυτά του diablog.eu. Να ζήσετε!»

 

 

Πως κατέληξες στην τελική σύνθεση θεμάτων και παρουσιαζόμενων συγγραφέων;

Το σχέδιο προέκυψε μέσα από μια πολύμηνη διαδικασία και βασίζεται σε όλες μας τις εμπειρίες από τα προηγούμενα χρόνια. Αυτό που μας ενδιέφερε λιγότερο ήταν τα λεγόμενα «μεγάλα» ονόματα, τα οποία υποτίθεται ότι είναι πάντοτε απαραίτητα για να προσελκύσει κανείς την προσοχή των μέσων ενημέρωσης. Αντί για αυτά μας ενδιέφεραν άνθρωποι οι οποίοι στη δουλειά τους σκέφτονται με βάση τη συλλογικότητα και τη συνεργασία, οι οποίοι αφοσιώνονται σε αυτό που κάνουν χωρίς να κινούνται από μεγάλο οικονομικό συμφέρον και οι οποίοι νοιάζονται για ένα κοινό έργο, λειτουργούν δηλαδή όπως και το diablog.eu, από τις ρίζες. Θέλαμε να απευθυνθούμε σε καλλιτέχνιδες και καλλιτέχνες πρόθυμους να συναναστραφούν με άλλους για μερικές μέρες. Στόχος, έπειτα, ήταν να υπάρχει ισορροπία μεταξύ ανδρών και γυναικών, όπως και να εκπροσωπούνται όλες οι γερμανόφωνες και ελληνόφωνες χώρες.

Και το σημαντικότερο: οι συγγραφείς έπρεπε να έχουν σημεία επαφής ως προς το περιεχόμενο του έργου τους, να θέτουν παρόμοια ερωτήματα. Έχω ζήσει ήδη αρκετές φορές την ακροβασία του να πρέπει να συνταιριάξεις διαφορετικούς συγγραφείς σε μια εκδήλωση αναγνώσεων, συχνά με μέτρια επιτυχία. Στόχος μου εδώ ήταν οι συμμετέχοντες στα πάνελ να έχουν πράγματι κάτι να πουν ο ένας στον άλλον, μιας και από θεματικής, ιδεολογικής, διανοητικής, συναισθηματικής ή «παραστατικής», και άρα επιτελεστικής, άποψης δουλεύουν με συγκρίσιμα κίνητρα και, επομένως, από κοινού κατανοητά και ανιχνεύσιμα.

Τα θέματα που μας ενδιέφεραν για το «κάστινγκ» των πάνελ είναι πολιτιστικά-ιστορικά, όπως ο αρχαίος μύθος και ο ρόλος που μπορεί σήμερα ακόμη να παίξει —ως αντικείμενο επανερμηνείας, ειρωνικής αποδόμησης—, η σχέση ρυθμού, λέξης και μουσικής, η πολιτική δήλωση που μπορεί να περιέχει η λογοτεχνία, τα κριτήρια του φύλου, του ανήκειν σε μια κοινωνική τάξη και της εθνοτικής προέλευσης ως παράγοντες που επηρεάζουν τη λογοτεχνική παραγωγή, ο ρόλος των συγγραφέων που ασχολούνται ταυτόχρονα με τη μετάφραση και χτίζουν γέφυρες, καθώς και η επιρροή της ψηφιακής εποχής στις συνθήκες κάτω από τις οποίες παράγουν έργο οι συγγραφείς, αλλά και στους εκδοτικούς οίκους και στα περιοδικά λογοτεχνίας.

Η εργασία με την οποία επιφορτίστηκαν εκ των προτέρων ήταν η σύνταξη ενός δοκιμίου σχετικά με το εκάστοτε θεματικό πάνελ τους, το οποίο θα μπορεί κανείς να παρακολουθήσει και στις δύο γλώσσες. Η συζήτηση θα πλαισιώνεται από ταυτόχρονη διερμηνεία. Αργότερα πρόκειται να τεθεί στη διάθεση του κοινού μια εκτεταμένη κάλυψη του συνεδρίου, με βίντεο και φωτογραφικό υλικό, με μαγνητοσκοπημένα αποσπάσματα από τις συζητήσεις στα πάνελ, καθώς και γραπτό υλικό από τα δοκιμιακά και λογοτεχνικά κείμενα όσων συμμετέχουν. Μπορέσαμε να εξασφαλίσουμε ως χορηγό επικοινωνίας το λογοτεχνικό περιοδικό «Lichtungen», που εκδίδεται στο Γκρατς της Αυστρίας. Ένας τόμος του το 2019 θα είναι αφιερωμένος στην ελληνόφωνη λογοτεχνία και θα περιλαμβάνει εισηγήσεις από το συνέδριο.

Η κλασική αφηγηματική πρόζα έχει μικρότερη παρουσία αυτή τη φορά. Εστιάσαμε πολύ περισσότερο σε λογοτεχνικά είδη όχι τόσο συμβατά με την εμπορική μαζική λογοτεχνία, για παράδειγμα στο πιο πειραματικό θέατρο, στην ποίηση και σε έργα διαθεματικά, που ξεφεύγουν από τα όρια του εκάστοτε λογοτεχνικού είδους. Αναμένονται συναρπαστικές μέρες και ζωηρή ανταλλαγή απόψεων από αυτή την ελληνογερμανική συνάντηση! Και προπαντός: ένα διαρκές ενδιαφέρον για ό,τι κάνει ο άλλος, ένα έναυσμα για συνεργασίες και ένα φόρουμ ιδεών μέσα σε μια, αφοσιωμένη στη δράση της, δεξαμενή σκέψης.

 

 

Το diablog.eu είναι μια δίγλωσση πλατφόρμα ελληνογερμανικού διαλόγου που λειτουργεί ήδη από το 2014. Από πού άντλησες έμπνευση για αυτό το εγχείρημα; Σε τι στάδιο βρίσκεται ο διάλογος κατά τη γνώμη σου; Πες μας δυο λόγια για την ομάδα σου.

Σε σχέση, ας πούμε, με το 2013, όταν άρχισε να ωριμάζει στο μυαλό μου η ιδέα για τη δίγλωσση πολιτισμική ψηφιακή πύλη diablog.eu, σήμερα πια έχουμε προχωρήσει σημαντικά! Μετά τον μιντιακό «ελληνογερμανικό πόλεμο» διαμορφώθηκε ένας πολιτιστικός διάλογος, σχετικά μακριά από τα φώτα της μεγάλης δημοσιότητας, ο οποίος δημιουργεί ελπίδες για το μέλλον. Κι επίσης, κάτι που εγώ βρίσκω ιδιαίτερα συγκινητικό, υπάρχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι που αντιδρούν θετικά στις εκκλήσεις μας για δωρεά υπό μορφή χρόνου. Γιατί, όσο περισσότερο χρόνο επενδύουμε σε πράγματα που ξεπερνούν το διαδικτυακό κομμάτι της παρουσίας μας, τόσο περισσότερους εθελοντές χρειαζόμαστε για το diablog.eu στους τομείς της συγγραφής, της διόρθωσης και επιμέλειας, της μετάφρασης και προς τις δύο γλώσσες, της επεξεργασίας εικόνων, της υποστήριξης στα κοινωνικά μέσα. Όσοι και όσες ενδιαφέρονται μπορούν να ενημερωθούν στο προφίλ μας στην πλατφόρμα δωρεών betterplace.org και να επικοινωνήσουν μαζί μας εδώ! https://www.betterplace.org/en/volunteering/55536-brucken-bauen-zwischen-dem-deutsch-und-griechischsprachigen-raum

 

 

Πιστεύεις πως είναι απαραίτητη η κρατική παρέμβαση για το βιβλίο στην Ευρώπη, και συνεπώς, στην Ελλάδα; Σε τι συμπεράσματα και ζητούμενα σε οδηγεί η εμπειρία σου; Ποια είναι η συνθήκη στη Γερμανία; Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι πως θα μπορούσες να λαμβάνεις υποστήριξη από κρατικούς φορείς;

Ιδρύσαμε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Diablog Vision e.V. ακριβώς για να μπορούμε να υποβάλλουμε αιτήσεις για δημόσια χρηματοδότηση. Στη Γερμανία αυτό είναι η προϋπόθεση για να μπορέσει κανείς να δραστηριοποιηθεί πέρα από τη διαδικτυακή παρουσία του, διοργανώνοντας δημόσιες εκδηλώσεις. Το διαδικτυακό κομμάτι δεν χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους· τα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά πρότζεκτ, οι εκδηλώσεις ανάγνωσης και τα συνέδρια, όμως, ναι. Με το στήσιμο του diablog.eu καταφέραμε να δημιουργήσουμε μια δημοσιότητα αντίθετη προς την κυρίαρχη συζήτηση όσον αφορά τον ελληνογερμανικό πολιτιστικό διάλογο. Πάνω σε αυτά τα θεμέλια μπορούμε τώρα να χτίσουμε, στα πάνω από 600 πλούσια σε περιεχόμενο άρθρα, στους πάνω από 360.000 επισκέπτες της ιστοσελίδας μας, στους πάνω από 5.000 ακολούθους στα κοινωνικά μέσα.

Ως προς τον τομέα του βιβλίου και της μετάφρασης, αξιώνω ασφαλώς μια στήριξη από την πολιτεία και τους φορολογουμένους για μια πολιτιστική παραγωγή απαιτήσεων, όχι εμπορική, όπως ακριβώς συμβαίνει ήδη —τουλάχιστον στον γερμανόφωνο χώρο— και για τις παραστατικές τέχνες, όπως το θέατρο, η όπερα και η κλασική μουσική. Ο συγγραφέας μπεστ σέλερ λαμβάνει δημόσια στήριξη μέσω ενός μεγάλου αναγνωστικού κοινού. Η συγγραφέας, ωστόσο, που πειραματίζεται μετρώντας το βάθος της γλώσσας μας και κατ’ επέκταση και της ύπαρξής μας έχει ανάγκη να της δοθεί η δυνατότητα να εκφραστεί.

Χρόνια τώρα υποστηρίζω δημόσια την καθιέρωση μιας αποτελεσματικής επιχορήγησης λογοτεχνικών μεταφράσεων από την ελληνική πολιτεία. Μόνο έτσι μπορεί να εξασφαλιστεί μια διαρκής πολιτιστική ανταλλαγή. Στη Γερμανία, λόγω των εξαιρετικά επιτυχημένων πιέσεων που ασκεί το σωματείο μεταφραστών λογοτεχνίας, το τοπίο των χρηματοδοτήσεων παρουσιάζει πολύ καλή δομή. Κάτι τέτοιο για την Ελλάδα ακούγεται βέβαια σαν όνειρο θερινής νυκτός. Ένα πρώτο βήμα θα ήταν ένα ετήσιο πρόγραμμα επιδοτήσεων για λογοτεχνικές μεταφράσεις, το οποίο υπήρξε κατά καιρούς στο παρελθόν αλλά στην πραγματικότητα δεν λειτούργησε ποτέ όπως θα έπρεπε. Σε αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε κανείς να στραφεί στο Γερμανικό Ταμείο Μεταφραστών (Deutscher Übersetzerfonds) και να προσαρμόσει τις αντίστοιχες δομές στην ελληνική πραγματικότητα.

Όσον αφορά το Diablog Vision e.V., μπορέσαμε αμέσως μετά την ίδρυσή του να κερδίσουμε δημόσια επιχορήγηση για ένα λογοτεχνικό γεγονός μεγάλης εμβέλειας, όπως είναι το SYN_ENERGYBERLIN_ATHENS. Το 2018 συνεργαζόμαστε επίσης πρώτη φορά με το πρόγραμμα START-Create Cultural Change του Ιδρύματος Robert Bosch, στηρίζοντας και πλαισιώνοντας μία υπότροφο ως φορέας υποδοχής. Για το 2019 υποβάλαμε μια αίτηση για χρηματοδότηση σχετικά με μια εκδήλωση ανάγνωσης με τον τίτλο «GreekWriters@Berlin» και ετοιμάζουμε μια ευρύτερη διοργάνωση επιμόρφωσης για τη νέα γενιά μεταφραστών και μεταφραστριών. Θα σας κρατάμε ενήμερους, αν μας ακολουθήσετε στα κοινωνικά μέσα ή αν γίνετε συνδρομητές στο newsletter μας!

 

 

Τέλος, θα ήθελα τη γνώμη σου σε ένα γενικότερο ζήτημα. Πιστεύεις ότι προσφέρει η λογοτεχνία στις προσωπικές και συλλογικές ανάγκες σήμερα; Πώς αντιλαμβάνεσαι τον ρόλο της στη δική σου ζωή;

Αυτή η ερώτηση μού φέρνει στον νου το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να το διαβάζω, με πολύ αργούς ρυθμούς, κεφάλαιο προς κεφάλαιο, στο πρωτότυπο, δηλαδή στα ολλανδικά. Είναι ενδιαφέρον ότι το ημερολόγιο αποτελεί ίσως την αρχική μορφή της λογοτεχνίας: προσωπικές σημειώσεις, που βρίσκουν κάποτε τον δρόμο προς μια «αντικειμενικοποίηση». Η επιθυμία να γράψει κανείς προκύπτει συχνά στην εφηβεία, σε αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας, του προσωπικού ρόλου στη ζωή. Εγώ περνώ ομολογουμένως αργά την εφηβεία μου. Στην περίπτωση της Άννας Φρανκ, το άτομο στο οποίο μπορεί να εμπιστευτεί τα πάντα είναι η καλύτερή της φίλη, η «Κίττυ», την οποία έχει επινοήσει η ίδια, ενώ το ίδιο το γράψιμο, ως στρατηγική επιβίωσης, είναι η κατάθεση μιας προσωπικής μαρτυρίας για πράγματα ανομολόγητα. Ίσως αυτός να είναι και ο σημαντικότερος ρόλος που μπορεί να παίξει η λογοτεχνία στη ζωή μας.

Μετάφραση των απαντήσεων στα ελληνικά: Μαριάννα Χάλαρη

 

(περιοδικό ΧΡΟΝΟΣ, 17 Οκτωβρίου 2018)