Ο έφιππος ανδριάντας του Μεγάλου Αλεξάνδρου ανατέθηκε στον Δημήτρη Καλαμάρα το 1958, μαζί με την ανάθεση από τον Δήμο Φλώρινας του ανδριάντα για τον Κώττα. Το 1979 υπήρξε η επίσημη συμμετοχή της Ελλάδας στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο, όπου το εν όλω έργο –σχεδιαστικό και γλυπτικό– απέσπασε εύφημη μνεία. Με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, στη συνεδρίασή του της 8/2/93, δεν τοποθετήθηκε ποτέ στην πόλη. Ήδη από την τοποθέτηση του ανδριάντα του καπετάν Κώττα το 1962 στη Φλώρινα, ο οποίος θεωρήθηκε προσβλητικός για τη μνήμη του ήρωα, διότι ο καλλιτέχνης τον παρουσίασε ως έναν απλό Μακεδόνα χωρικό χωρίς την «εθνική ηρωοποίηση» που συνηθιζόταν, η εφημερίδα Φωνή της Φλωρίνης έγραφε σε άρθρο με τίτλο «Ο “ανδριάντας” του κ. Δημητρίου Καλαμάρα δεν έχει θέση στην καλλιτεχνική Φλώρινα»: «Αρκετό ήταν το άγαλμα του καπετάν Κώττα, που τοποθετήθηκε στην πόλη μας. Μπορεί να είναι έργο τέχνης, αλλά δεν είναι ο καπετάν Κώττας, αυτός που πολέμησε Τούρκους και Βουλγάρους. Είναι ένας κουρελιάρης και τσαρουχοφορεμένος χωρικός».(1)

Πριν ακόμα τοποθετηθεί το έργο, είχε αρχίσει η προσπάθεια ακύρωσης του συμφωνητικού για τον έφιππο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ειδικά δε διότι στο συμφωνητικό υπήρχε όρος ότι ο Αλέξανδρος θα αποδοθεί με ακάλυπτη την κεφαλή, χωρίς πολεμική εξάρτυση, όπλα κτλ. «ούτε θα αποδοθεί συγκεκριμένη σκηνή, αλλά θα δημιουργήσει εν τη μορφή του Αλεξάνδρου την ιδανική εικόνα νέου Έλληνος, συμβολικήν μορφήν της αιωνίας Ελληνικής αλκής». Εξάλλου, ο Καντιώτης σε κηρύγματά του περιέγραφε: «Εμείς θέλομεν έναν Αλέξανδρον να κοιτά προς τα Σκόπια και να φοβερίζει».(2) Οι αλλεπάλληλες αναβολές, η κωλυσιεργία και οι καθυστερήσεις, και η άκαρπη προσπάθεια χρηματοδότησης από το Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, το 1988, κατέστησαν εξ αντικειμένου οικονομικά αδύνατη τη χύτευση του έργου, το οποίο –με το συμφωνητικό του 1958– είχε ανατεθεί για 290.000 δρχ. Να σημειωθεί ότι επί είκοσι πέντε περίπου χρόνια μία ολόκληρη πόλη ήταν χωρισμένη στα δύο για ένα γλυπτό και μάλιστα υπήρξε μέχρι και κινητοποίηση κατοίκων και φορέων για συγκέντρωση χρημάτων για τη χύτευση του έργου, με άνοιγμα λογαριασμού στην Εθνική Τράπεζα.(3)

Στις 24 Δεκεμβρίου του 1992, επειδή το πρόπλασμα του έργου σε γύψο, λόγω της επί δεκαπέντε έτη παραμονής του στο εργαστήριο, κινδύνευε με φθορές και καταστροφή, συγκροτήθηκε πενταμελής επιτροπή αποτελούμενη από τους δύο βουλευτές που εκλέγονταν στο νομό –έναν, τότε, από τη Νέα Δημοκρατία και έναν από το ΠΑΣΟΚ–, τον δήμαρχο της πόλης, τον πρόεδρο της Στέγης Φιλοτέχνων Φλώρινας, έναν γλύπτη-καθηγητή ΑΕΙ και έναν εκπρόσωπο της επιτροπής συγκέντρωσης χρημάτων για τη χύτευση του έργου, προκειμένου να επισκεφτούν το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ.) ώστε να επιχορηγηθεί ο Δήμος με το απαιτούμενο ποσόν. Το ΥΠ.ΠΟ. μετά και τη γνωμοδότηση του επίσημου συμβουλευτικού οργάνου του, του ΕΕΤΕ, με την απόφασή του υπ’ αριθ. 62.244/31/12/92,αποφάσισε την επιχορήγηση του Δήμου με το ποσόν των 25.000.000 δραχμών αποκλειστικά για την χύτευσή του, ενώ, την παρακολούθηση χύτευσης καθώς και την παραλαβή του έργου θα ανελάμβανε η επιτροπή δημιουργίας μνημείων του ΥΠ.ΠΟ.(4) Το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης, στη συνεδρίασή του της 8/2/93,αποδέχτηκε μεν τη χρηματική επιχορήγηση, αλλά με μία εντελώς απρόσμενη απόφασή του απέρριψε χύτευση του έργου την οποία είχε αποφασίσει σε προηγούμενη συνεδρίαση προ έξι μηνών, προκρίνοντας επαναπροκήρυξη διαγωνισμού και ανάθεση του έργου σε άλλον καλλιτέχνη. Επιπλέον, ορισμένα μέλη του ζήτησαν την παράδοση του προπλάσματος προκειμένου αυτό να καταστραφεί.Η πρωτοφανής αυτή απόφαση προκάλεσε την αντίδραση του ΕΕΤΕ, που εκδηλώθηκε, αφενός, με επιστολή προς την υπουργό, με την οποία «επιζητεί την παρέμβασή της προκειμένου να τηρηθεί η νομιμότητα» διότι «παρεμβάσεις αισθητικού χαρακτήρα από μη ειδικούς είναι παράτυπες και κατακριτέες, [...] σπιλώνουν το όνομα των καλλιτεχνών με αυθαίρετες διαδικασίες κτλ.», και αφετέρου, με επιστολή προς το Δήμο Φλώρινας, η οποία καταλήγει: «Κάθε παρέμβαση που αφορά την αισθητική του έργου και την αντίληψη του καλλιτέχνη για αυτό αντίκειται προς το ίδιο το συμφωνητικό και προς το ίδιο το Σύνταγμα, το οποίο προστατεύει την ελευθερία της τέχνης».(5) 

Μετά την εξέλιξη αυτή, η διαχείριση της χρηματοδότησης για τη χύτευση του ανδριάντα ανατέθηκε στη Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας, η οποία και χύτευσε το έργο. Ο Δημήτρης Καλαμάρας προσέφυγε στο Νομαρχιακό Συμβούλιο (ως δευτεροβάθμιο αρμόδιο όργανο) κατά της απορριπτικής αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου, καθώς και στο Υπουργείο Εσωτερικών, οι προσφυγές του όμως απερρίφθησαν για τυπικούς λόγους (ως δήθεν εκπρόθεσμες) και ο Έφιππος ανδριάντας του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν τοποθετήθηκε ποτέ στη Φλώρινα. 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. «Ο “ανδριάντας” του κ. Δημητρίου Καλαμάρα δεν έχει θέση στην καλλιτεχνική Φλώρινα». Φωνή της Φλωρίνης, 17/7/1992.

2. «Τα μέλη του Δημ. Συμβουλίου της Φλώρινας δεν θέλουν το γλυπτό του Μεγ. Αλεξάνδρου». Θεσσαλονίκη, 19/2/1993.

3. «Φλωριναίοι και μη καταθέτουν για τον έφιππο ανδριάντα». Κοινή Γνώμη, 11/4/1992. Βλ. επίσης, «Ανακοίνωση για τον ανδριάντα». Κοινή Γνώμη, 30/5/1992.

4. «Η Υπουργός Πολιτισμού επιχορηγεί τον Δήμο με 25 εκατομμύρια για τον ανδριάντα». Έθνος, 16/1/1993.

5. Βλ. «Το Μετέωρο Βήμα του Βουκεφάλα. Ποιος κυβερνάει αυτόν τον Δήμο;» Ο Πολίτης, 11/2/1993 και «Μετέωρο το... βήμα του Βουκεφάλα. Διαμάχη για τον ανδριάντα του Αλέξανδρου στη Φλώρινα». Καθημερινή, 6/3/1993.

 

(πρώτη δημοσίευση: περιοδικό ΧΡΟΝΟΣ, 27 Noεμβρίου 2016)