2. Η εκπροσώπηση της χώρας μας
στις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου

ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

[10 Μαΐου 2017, ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ http://new.culture.gr/Files...]

ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΜΕΧΡΙ 9/7/2017 στη σελίδα: http://new.culture.gr/el/citizen/SitePages/viewconsultation.aspx?cID=18

 

[Επεξεργασία πρότασης:
Περικλής Δουβίτσας, Μαρία Ρουσάκη, Θεόφιλος Τραμπούλης, Έφη Γιαννοπούλου
σε συνεργασία με τους Σωκράτη Καμπουρόπουλο, Άννα Καρακατσούλη,
Έλενα Πατάκη, Χάρη Παππή και Μικέλα Χαρτουλάρη]

Εισαγωγή

Η εκπροσώπηση της Ελλάδας στις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου έχει διπλό χαρακτήρα. Αποτελεί οπωσδήποτε μια ισχυρή παρουσία εξωτερικής πολιτιστικής πολιτικής και αφήνει στίγμα που δηλώνει και καλλιεργεί πολιτιστική ταυτότητα. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί το κατεξοχήν θεσμικό πλαίσιο για τις διεθνείς εκδοτικές συναλλαγές. Οι εκθέσεις βιβλίου είναι το σημαντικότερο πλαίσιο για την προώθηση των πνευματικών δικαιωμάτων Ελλήνων δημιουργών.

Για να επιτευχθεί αυτός ο διπλός προσανατολισμός, πολιτιστικός και εμπορικός, της ελληνικής παρουσίας στις διεθνείς εκθέσεις απαιτείται ο μακρόπνοος και σταθερός σχεδιασμός της ελληνικής εκπροσώπησης σε όλα τα επίπεδα: από την έγκαιρη προετοιμασία του υποστηρικτικού υλικού, τη δημιουργία αρχείου και βάσης δεδομένων έργων και μεταφράσεων και τη θεσμοθέτηση μεταφραστικής επιδότησης έως τον σταθερό σχεδιασμό του ελληνικού περιπτέρου και τον ομοιογενή προγραμματισμό των παράλληλων και τιμητικών εκδηλώσεων.

 

1. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΜΕ ΕΘΝΙΚΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ

• Επαρκής χρόνος προετοιμασίας
• Επαρκείς οικονομικοί πόροι
• Επαρκές ανθρώπινο δυναμικό
• Εννιαίος, συνεπής και μακρόπνοος σχεδιασμός ενός BRAND «ελληνικό βιβλίο», σε βάθος πολλών ετών (π.χ. με διάρκεια/δέσμευση για 2 ή 3 τριετίες)
• Αποδοτικότερη και οικονομικότερη εκπροσώπηση και συγκρότηση πολιτιστικής και εικαστικής ταυτότητας της ελληνικής παρουσίας

Ο ελάχιστος χρόνος προετοιμασίας της συμμετοχής ως τιμώμενη χώρα θα πρέπει να υπολογίζεται το λιγότερο σε 2 έτη (ιδανικά 3-4), κάτι που άλλωστε υπαγορεύει και ο προγραμματισμός των σημαντικών διεθνών εκθέσεων. Αντίστοιχα, για την απλή εκπροσώπηση θα πρέπει να υπολογίζονται τουλαχιστον 10-12 μήνες. Ανεπαρκής χρόνος προετοιμασίας συνεπάγεται αυτόματα και πολύ μικρότερη απόδοση της συμμετοχής έως και ουσιαστική ακύρωση των βασικών στόχων της. Επαρκής χρόνος προετοιμασίας συνεπάγεται μικρότερο κόστος (μέσω της εξασφάλισης ειδικών εκπτώσεων, της διαπραγμάτευσης με τους προμηθευτές και της εύρεσης πρόσθετων πόρων από άλλους φορείς όπου αυτό χρειάζεται), αποτελεσματικότερο συντονισμό των συντελεστών εντός και εκτός συνόρων (εκδότες, συγγραφείς, λογοτεχνικοί πράκτορες, φορείς) και ουσιαστικότερη προετοιμασία του ανθρώπινου δυναμικού (τόσο της ελληνικής πλευράς όσο και της διεθνούς).

Οι οικονομικοί πόροι είναι σημαντικό να καλύπτουν επαρκώς τις βασικές ανάγκες της συμμετοχής, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι ιδιαίτερα μεγάλοι. Πρόσφατα παραδείγματα αλλά και η εμπειρία δεκαετιών της αυτόνομης παρουσίας μεμονωμένων εκδοτών, αποδεικνύουν ότι με μικρό κόστος μπορεί να υπάρξει ιδιαίτερα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Είναι προτιμότερο οι πόροι να χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη των μεταφράσεων και της προβολής των εκδόσεων στο εξωτερικό, για τη διαμόρφωση αναγνωστικού κοινού και το branding παρά για την κατασκευή του περιπτέρου και την κάλυψη των εξόδων των προσκεκλημένων.

Το ανθρώπινο δυναμικό του εθνικού περιπτέρου είναι καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχία της παρουσίας σε μια διεθνή έκθεση και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει η επιλογή του να γίνεται βιαστικά ή τυχαία. Λόγω του ότι απαιτείται ειδική τεχνογνωσία, θα πρέπει τουλάχιστον ο βασικός υπεύθυνος να είναι ο ίδιος για πολλά χρόνια και να έχει μια όσο το δυνατόν πληρέστερη επίβλεψη της ελληνικής και της διεθνούς αγοράς.

Ο ενιαίος, συνεπής και μακρόπνοος σχεδιασμός ενός brand «ελληνικό βιβλίο» θα πρέπει να αποτελέσει τον βασικό άξονα γύρω από τον οποίο θα δομηθεί η ελληνική παρουσία στις διεθνείς εκθέσεις στο εξής. Η έλλειψη αναγνωστικού κοινού για τα ελληνικά βιβλία στο εξωτερικό μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικότερα με τη λογική του branding και αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει μόνο από την ελληνική πλευρά, μια και απαιτεί ουσιαστική σχέση με το πρωτογενές υλικό. Ειδικά για τη λογοτεχνία (πεζογραφία) θα πρέπει να αξιοποιηθεί επίσης η σχέση του βιβλίου με τις άλλες τέχνες (π.χ. θέατρο, κινηματογράφος) οι οποίες έχουν ήδη βρει πρόσβαση στο διεθνές κοινό και έχουν ήδη δημιουργήσει τις απαραίτητες θετικές προϋποθέσεις. Η επιτυχία του branding προϋποθέτει μακρόπνοο σχεδιασμό και δέσμευση προϋπολογισμού σε βάθος τουλάχιστον τριετίας (ιδανικά για 2 ή και 3 τριετίες).

Τέλος, ο σχεδιασμός του περιπτέρου σε μια διεθνή έκθεση θα πρέπει να γίνεται με άξονες τα λιγότερα έξοδα για την κατασκευή του και τη συγκρότηση πολιτιστικής και εικαστικής ταυτότητας. Πρέπει να είναι πρωτότυπο, λειτουργικό και οικονομικό ταυτόχρονα. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει μια ενιαία παρουσίαση της χώρας μας σε όλες τις διεθνείς εκθέσεις παράλληλα με την εργασία που θα γίνει για το branding. Πεποίθηση της ομάδας μας είναι ότι ένα σύστημα modular, με στοιχεία διεθνώς διαθέσιμα, θα επιτρέψει την υλοποίηση αυτών των στόχων. Επιτόπου ενοικίαση των στοιχείων, μικρά έξοδα στησίματος, επιφάνειες προβολής ψηφιακού υλικού (τύπου banner) αντί για πολυέξοδες εκτυπώσεις μιας χρήσης, ευελιξία στην εκμετάλλευση διαφορετικών επιφανειών (π.χ. από 20-200 τ.μ.) με ταυτόχρονη εξασφάλιση ενιαίας εικαστικής ταυτότητας από έκθεση σε έκθεση. (Για μια πρόχειρη περιγραφή βλ. Παράρτημα ΙΙ). Προτείνουμε επίσης να ανατεθεί το συντομότερο από το Υπουργείο Πολιτισμού τουλάχιστον μία πλήρης αρχιτεκτονική μελέτη με βάση τα παραπάνω (αν είναι εφικτό και 2 ή 3 διαφορετικές), προκειμένου να σταματήσει άμεσα η σπατάλη χρημάτων σε βιαστικές και αναγκαστικά πολυέξοδες κατασκευές μιας χρήσης. Τα χρήματα που θα μπορούσαν να εξοικονομηθούν από αυτή την αλλαγή (με βάση τους πρόσφατους προϋπολογισμούς των ελληνικών συμμετοχών) θα επαρκούσαν για να καλύψουν το σύνολο ενός διεθνούς προγράμματος υποστήριξης μεταφράσεων. Η πρωτότυπη παρουσία του περιπτέρου της Ελλάδας θα είναι επίσης η βάση της κάθε ελληνικής συμμετοχής και βασικός φορέας του branding. Στοιχεία του σχεδιασμού του περιπτέρου θα μπορούσαν να διέπουν όλη την εικαστική/σχεδιαστική παρουσία της Ελλάδας, από τα έντυπα μέχρι το website.

Τόσο όσον αφορά την προετοιμασία όσο και την παρουσία στην έκθεση, η επιτυχία απαιτεί επιμονή και χρόνο. Οι σχέσεις χτίζονται σταδιακά και βασίζονται: στην καλή προετοιμασία, στην αξιοπιστία, στη γνώση του αντικειμένου που παρουσιάζεται/εκπροσωπείται και στην κατανόηση του εξωτερικού πλαισίου (των δεδομένων της χώρας στην οποία παρουσιάζεται).

 

2. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΗ ΕΚΘΕΣΗ

Α. Σημαντική έκθεση για την προώθηση πνευματικών δικαιωμάτων Ελλήνων δημιουργών

Β. Απλή έκθεση για την προώθηση πνευματικών δικαιωμάτων Ελλήνων δημιουργών

Γ. Έκθεση για την προώθηση γενικά του πολιτισμού και του τουρισμού

Δ. Συμμετοχή ως τιμώμενη χώρα

Η συμμετοχή στην κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες απαιτεί διαφορετικό χρόνο προετοιμασίας και έχει διαφορετικό οικονομικό κόστος. Ο συστηματικός συνδυασμός των κατηγοριών αυτών στις συμμετοχές κάθε έτους θα εξασφαλίσει την αποτελεσματικότερη επίτευξη των βασικών στόχων, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα την ελάχιστοποίηση του οικονομικού κόστους (ετησίως).

Ειδικά η συμμετοχή ως τιμώμενη χώρα θα πρέπει να γίνεται πάνω στη βάση προσεκτικού σχεδιασμού, αρκετά χρόνια πριν, προκειμένου να αξιοποιείται σωστά το πρόσθετο κόστος που προκύπτει από το μεγαλύτερο περίπτερο και την ανάγκη αποστολής μεγαλύτερης ομάδας.

 

3. ΣΤΟΧΟΙ

• Ισχυρό brand name «ελληνικό βιβλίο»
• Ενίσχυση της εξωστρέφειας της σύγχρονης ελληνικής εκδοτικής παραγωγής / προώθηση πνευματικών δικαιωμάτων Ελλήνων δημιουργών στο εξωτερικό
• Πολιτιστική διπλωματία
• Τουριστική βιομηχανία

Οι στόχοι της κάθε συμμετοχής θα πρέπει να κινούνται εντός των παραπάνω 4 αξόνων και να οριστούν προσεκτικά από τον φορέα που αναλαμβάνει τη συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις. Θα πρέπει να επιτυγχάνονται με τα υπάρχοντα μέσα και με ουσιαστικό τρόπο σε κάθε παρουσία της χώρας μας σε διεθνείς εκθέσεις. Ο συντονισμένος διάλογος με τους εκδότες και τους συγγραφείς και η κριτική μελέτη του ιστορικού των προσπαθειών που έχουν γίνει στο παρελθόν θα πρέπει θεωρούνται δεδομένοι για τους αρμόδιους.

 

4. ΜΑΚΡΟΠΝΟΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

α) Για τη λήψη απόφασης συμμετοχής σε οποιαδήποτε διεθνή έκθεση είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι αρμόδιοι σε τι απαιτήσεις αντιστοιχεί η κάθε κατηγορία έκθεσης (βλ. 2) και ποιους από τους στόχους (βλ. 3) υπηρετεί κατά αποκλειστικότητα ή κατά προτεραιότητα.

β) Για να δημιουργηθεί ένα ισχυρό brand name «ελληνικό βιβλίο» απαιτείται μακροπρόθεσμος σχεδιασμός της καμπάνιας, που θα διατρέχει όλους τους άξονες της οργάνωσης της ελληνικής παρουσίας. Αυτό δεν σημαίνει να τυποποιηθούν όλα και να παραμείνουν αναλλοίωτα (π.χ. να χρησιμοποιούμε το ίδιο motto κάθε χρόνο). Μέσα στο ίδιο το concept απαιτείται ανανέωση ώστε η εικόνα της ποιότητας και της παράδοσης να συνδυάζεται με τον δυναμισμό και την ανταπόκριση στο σήμερα.

 

5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

Απαραίτητη είναι η αξιολόγηση κάθε συμμετοχής όχι με όρους δελτίου Tύπου, αλλά σε ό,τι αφορά την επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων που έχουν τεθεί για την εκάστοτε συμμετοχή και ανάλογα με τους πόρους που δαπανήθηκαν.

 

6. ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΔΙΕΘΝΗ ΕΚΘΕΣΗ

• Πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων ΦΡΑΣΙΣ (ελληνικά προς γλώσσα Χ)
  1. ΠΟΡΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ή/και ΕΣΠΑ
  2. ΠΟΡΟΙ ΚΟΙΝΟΦΕΛΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ
• Μετάφραση υλικού για την έκθεση
  Σύντομη περιγραφή βιβλίων / μετάφραση κεφαλαίων / ολοκληρωμένες μεταφράσεις βιβλίων (που πληρούν τις προϋποθέσεις ένταξης στο περίπτερο αλλά δεν διατίθεται μεταφρασμένο υλικό από τους εκδότες)
• Υλικό video
  Ψηφιακή παρουσία συγγραφέων και μεταφραστών (ενιαία και συνεκτική ώστε να δίνεται η εντύπωση ενός ψηφιακού περιοδικού το οποίο τρέχει στις οθόνες προβολής της έκθεσης)
• Website
  Όπου θα συγκεντρώνεται όλο το ηλεκτρονικό υλικό, με άδεια χρήσης Creative Commons για την ευκολότερη και ευρύτερη διάδοσή του
• Έντυπο υλικό προώθησης ή προβολής
  1. ειδικά για τη συγκεκριμένη έκθεση
  2. ετήσιες εκδόσεις
• Pool of Readers (αναγνώστες για ξένους εκδότες)

Το πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων ΦΡΑΣΙΣ θα πρέπει να αποτελεί τη βάση της παρουσίας μας σε διεθνείς εκθέσεις και να αποκτήσει αξιοπιστία και κύρος. Είναι γενική παραδοχή διεθνώς ότι μέσω ενός εθνικού προγράμματος μετάφρασης οι εκδότες αποφασίζουν ευκολότερα (και σε αρκετές περιπτώσεις μόνο τότε) να επενδύσουν στην έκδοση ενός βιβλίου που προέρχεται από άλλη χώρα. Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια αξιοποίησης τόσο των πόρων του δημοσίου και των προγραμμάτων ΕΣΠΑ όσο και κοινωφελών ιδρυμάτων από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το website δεν θα πρέπει να αποτελεί πλέον απλό αποθετήριο του υλικού, αλλά κεντρικό σημείο έλξης και ενιαία έκφραση του συνόλου της προσπάθειας (βλ. branding, στόχοι), θα πρέπει να είναι ζωντανό, ενημερωμένο και να ανανεώνεται διαρκώς.

Όσον αφορά το έντυπο υλικό, το ελάχιστο αναμενόμενο από τους επισκέπτες ενός εθνικού περιπτέρου είναι ένας μικρός κατάλογος με προτάσεις βιβλίων. Αυτός ο κατάλογος είναι προτιμότερο να συντάσσεται από έναν και μόνο επιμελητή ανά είδος και ανά έκθεση (ή για συγκεκριμένη χρονική περίοδο), όπως στο πρόσφατο παράδειγμα της Γερμανίας (λίγοι τίτλοι, λίγοι εκδότες μέσα από μια αγορά σχεδόν 10 φορές μεγαλύτερη της δικής μας). Θα πρέπει να συζητηθούν και να συμφωνηθούν με τους εκδότες και τους συγγραφείς αλλά και με τους ήδη έμπειρους υπαλλήλους του πρώην ΕΚΕΒΙ όλες οι λύσεις, ώστε να αποφασιστούν αυτές που θα θεωρηθούν οι περισσότερο λειτουργικές και οικονομικές. Αυτό που προτείνουμε εμείς εδώ είναι όλο το υλικό να έχει και την ταυτόχρονη ανάρτηση στο website, ενώ να υπάρχουν εντός του περιπτέρου τουλάχιστον έντυπα που να παραπέμπουν στο website αυτό (σελιδοδείκτες, flyer, αυτοκόλλητα με QRcode επάνω σε κάθε βιβλίο κ.λπ.).

Μια επιπλέον ιδέα για την προώθηση των μεταφράσεων είναι να δημιουργηθεί ένα Pool of Readers, ανθρώπων δηλαδή που έχουν τα προσόντα και ενδιαφέρονται να λειτουργήσουν ως αναγνώστες για λογαριασμό ξένων εκδοτών.

 

7. ΑΛΛΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

(όλα ηλεκτρονικά και online με πολύ πυκνή ενημέρωση)

• Αρχείο μεταφρασμένων τίτλων Ελλήνων δημιουργών/εκδοτών
• Φάκελος για την αγορά βιβλίου στη χώρα (όταν πρόκειται για έκθεση τοπικού ενδιαφέροντος)
• Κατάλογος εκδοτών
• Κατάλογος μεταφραστών από τα ελληνικά
• Κατάλογος μεταφραστών από ξένες γλώσσες
• Κατάλογος εικονογράφων
• Βιογραφικά συγγραφέων που έχουν βιβλία μεταφρασμένα στο εξωτερικό
• Αρχείο φωτογραφιών Ελλήνων δημιουργών
• Αφιερώματα Ithaca (βλ. http://www.ekebi.gr/...)
• Κατάλογος με έδρες νεοελληνικών σπουδών
• Κατάλογοι προτεινόμενων βιβλίων προς μετάφραση (πηγές: επιτροπές, επιμελητές, εκδότες)
• Αρχείο κειμένων κριτικών (π.χ. σε blog ή στο site)

Όσον αφορά τα παραπάνω εργαλεία υπάρχει ήδη μεγάλος όγκος παραδειγμάτων από τη διάρκεια λειτουργίας του ΕΚΕΒΙ. Για τον κατάλογο εκδοτών έχει ήδη ξεκινήσει μια online προσπάθεια στο www.greekbookpublishing.org στο οποίο έχουν προσκληθεί οι εκδότες από το ΕΙΠ και γίνεται σταδιακά η ενημέρωση των στοιχείων τους. Για τον κατάλογο εικονογράφων έχει γίνει προετοιμασία ήδη από το ΕΚΕΒΙ αλλά το υλικό αυτό δεν έχει παρουσιαστεί ακόμα δημόσια. To bookfair.gr έχει επίσης ξεκινήσει μια προσπάθεια παρουσίασης επιλογών βιβλίων προς μετάφραση (με τη συμβολή έμπειρων επιμελητών), και όπου μπορούν να προστεθούν οι πρόσφατες προσπάθειες του ΕΙΠ (τουλάχιστον όσες έχουν υπογραφή κάποιου επιμελητή).

Το αρχείο φωτογραφιών Ελλήνων δημιουργών: πρόκειται για υλικό που υπήρχε στο ΕΚΕΒΙ αλλά όχι online. Είναι ένα μεγάλο φωτογραφικό αρχείο συγγραφέων και εικονογράφων το οποίο μεταξύ άλλων είχε συγκεντρωθεί για τις ανάγκες του περιοδικού Ithaca (με παραχώρηση φωτογραφιών από τους ίδιους τους συγγραφείς και από τους εκδοτικούς τους οίκους). Το μεγαλύτερο μέρος του είναι έντυπες φωτογραφίες, οι οποίες θα ήταν καλό να σκαναριστούν και να τεθούν στη διάθεση του κοινού και των φορέων (online), σε υψηλή ανάλυση. Υπάρχει επίσης ένα ψηφιακό φωτογραφικό αρχείο με φωτογραφίες που έγιναν μετά από ανάθεση του ΕΚΕΒΙ σε φωτογράφους και για τις οποίες το ΕΚΕΒΙ είχε αγοράσει τα δικαιώματα χρήσης τους για κάποιους σκοπούς (εδώ θα πρέπει να γίνει μια συμφωνία με τους φωτογράφους αυτούς για τη διάθεση των φωτογραφιών online).

Μια ακόμα χρήσιμη ιδέα είναι η συλλογή κειμένων κριτικών σε ένα ειδικό blog, τα οποία θα μεταφράζονται στα αγγλικά. Τα κείμενα αυτά θα προέρχονται από δημοσιευμένες κριτικές και η ανάρτηση θα γίνεται με την άδεια του συντάκτη. Φυσικά εδώ χρειάζεται ένας επιμελητής/curator που θα κάνει την επιλογή και τις επαφές.

 

8. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ

• Διαρρύθμιση περιπτέρου (ενότητες/θεματικές, χώροι για εκδότες, κοινόχρηστοι χώροι)
• Επιλογή βιβλίων και παρουσίασή τους
• Αισθητική περιπτέρου
• Καμπάνια επικοινωνίας (αφίσες, λογότυπα, motti)
• Εκδηλώσεις στο περίπτερο
• Εκδηλώσεις τρίτων με συμμετοχή ελληνικής αποστολής
• Προσωπικότητες που προσκαλούνται για να συμμετέχουν: συγγραφείς, κριτικοί, κ.ά.
• Συμμετοχή φορέων/συλλόγων δημιουργών ή εκδοτών
• Παράλληλες πολιτιστικές εκδηλώσεις (σε πολιτιστικά κέντρα ή βιβλιοπωλεία της πόλης)

Όσον αφορά τη διαρρύθμιση του περιπτέρου θα πρέπει να υπάρχει σε κάθε συμμετοχή χώρος για ενότητες/θεματικές, όπου θα γίνεται επιλογή των τίτλων με ευθύνη του φορέα που την έχει αναλάβει και πάντα σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί και με την κατηγορία της συμμετοχής. Οι χώροι για τους εκδότες θα πρέπει να παρέχονται με ενοικίαση (όπως συνηθίζεται τα τελευταία χρόνια). Δεδομένου του περιορισμένου διαθέσιμου χώρου (εκτός φυσικά από την κατηγορία «τιμώμενη χώρα»), προτείνουμε η παροχή χώρου στο περίπτερο να συνδέεται με την προϋπόθεση να παραβρίσκεται στην έκθεση και απεσταλμένος του εκδότη. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση του χώρου και η επιτυχία της παρουσίας του κάθε εκδότη στο εθνικό περίπτερο. Οι κοινόχρηστοι χώροι θα πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον έναν μικρό χώρο αποθήκευσης (γκαρνταρόμπα), πάνελ υποδοχής/πληροφοριών για τους επισκέπτες και (αν ο χώρος το επιτρέπει) ένα χώρο εκδηλώσεων.

Το ζήτημα της επιλογής των βιβλίων που παρουσιάζονται στο εθνικό περίπτερο δεν έχει μέχρι στιγμής ποτέ αντιμετωπιστεί αρκετά ικανοποιητικά. Προτείνουμε να διατηρηθεί η λογική διαχωρισμού του περιπτέρου σε «χώρο εκδοτών» (ενοικίαση, βλ. και προηγ. παράγραφο) και σε «χώρο θεματικών», όπως δηλαδή γίνεται τα τελευταία χρόνια και στο περίπτερο της έκθεσης της Φρανκφούρτης. Όσον αφορά την επιλογή βιβλίων από τους εκδότες, φυσικά αυτά θα πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις/προδιαγραφές που θα τίθενται από τον φορέα που έχει την ευθύνη της συμμετοχής. Όσον αφορά τα κριτήρια επιλογής των βιβλίων για τις θεματικές, αυτά θα πρέπει να είναι ευθύνη είτε ειδικής επιτροπής του Υπουργείου Πολιτισμού, είτε ειδικού επιμελητή στον οποίο θα έχει ανατεθεί η εργασία αυτή για κάθε διαφορετική έκθεση (με βάση φυσικά τους στόχους και την κατηγορία της συμμετοχής). Όσα βιβλία πουλήθηκαν δικαιώματά τους σε ξένες γλώσσες τους τελευταίους 12 μήνες θα πρέπει σίγουρα να εκτίθενται με ευθύνη του φορέα (ανεξάρτητα από το αν ο εκδότης τους συμμετέχει στην έκθεση) και ανάλογα με το πώς επιτρέπει ο χώρος του περιπτέρου (σε πολύ μικρά περίπτερα αρκεί ένας έντυπος κατάλογος, σε μεγάλα περίπτερα θα ήταν καλό να υπάρχει η ελληνική έκδοση και όλες οι ξένες εκδόσεις σε ένα αντίτυπο). Θα πρέπει να τίθενται αυστηρά οι προδιαγραφές για τα βιβλία των εκδοτών που εκτίθενται σε νοικιασμένα ράφια (σε έγκαιρη συνεννόηση μαζί τους και πάντα με βάση τους στόχους της κάθε συμμετοχής), ενώ θα πρέπει να παρουσιάζονται μόνο βιβλία για τα οποία υπάρχει μία έστω και μικρή περιγραφή στα αγγλικά ή στην τοπική γλώσσα.

Σε κάθε περίπτωση οι παρευρισκόμενοι στην έκθεση (υπεύθυνοι του περιπτέρου για λογαριασμό του φορέα) θα πρέπει να γνωρίζουν καλά ό,τι εκτίθεται στο περίπτερο. Που σημαίνει ότι, αν φιλοξενούνται βιβλία επιλογής των εκδοτών, θα πρέπει οι υπάλληλοι της έκθεσης να έχουν ενημερωθεί από κάθε εκδότη χωριστά και μάλιστα μία τέτοια συνάντηση θα μπορούσε να λειτουργήσει και συμβουλευτικά προς τον εκδότη. Ένας υπάλληλος με γνώση των εκθέσεων, με βάση την εμπειρία του, θα πρέπει να παρέχει συμβουλές για την επιλογή των τίτλων σε εκδότες με μικρή εμπειρία στη συγκεκριμένη χώρα/έκθεση.

Η συμμετοχή της χώρας μας σε μια έκθεση του εξωτερικού οφείλει να λαμβάνει υπόψη της τα ειδικά χαρακτηριστικά (γλωσσικά, πολιτισμικά, μεταφραστικά, κλπ.) της συγκεκριμένης χώρας και αγοράς βιβλίου.

Η μετάκληση συγγραφέων ως προσώπων οφείλει να γίνεται είτε ως αποτέλεσμα των μεταφράσεών τους στο εξωτερικό, με στόχο να προβάλει περισσότερο αυτές τις εκδόσεις είτε λαμβάνοντας υπόψη την επίδρασή τους για την προβολή των ελληνικών γραμμάτων – ή, αν αυτά δεν στοιχειοθετούνται, με στόχο την προβολή και την προώθηση της μετάφρασης έργων τους για πρώτη φορά στο εξωτερικό. Στην τελευταία περίπτωση, η επιλογή τους οφείλει να γίνεται όχι μόνο με κριτήρια εσωτερικής αξιολόγησης του έργου τους αλλά από μικτές επιτροπές στις οποίες θα συμμετέχουν και εμπειρογνώμονες επί της εκάστοτε ξένης λογοτεχνικής σκηνής/αγοράς βιβλίου, οι οποίοι θα τεκμηριώνουν τις επιλογές τους.

Για τους προσκεκλημένους σε πάνελ θα πρέπει να προβλέπεται αμοιβή, όπως συμβαίνει με τους ξένους συγγραφείς και κριτικούς. Το ζητούμενο εδώ είναι ο συμμετέχων να προετοιμάσει μια ουσιαστική ομιλία και να μην περιοριστεί στο να «διαφημίσει» το δικό του έργο. Για συγγραφείς που προσκαλούνται ως τιμώμενα πρόσωπα (για εκδηλώσεις γύρω από το έργο τους) δεν θα πρέπει να προβλέπεται αμοιβή. Οι εκπρόσωποι φορέων δεν θα πρέπει να συμμετέχουν στις εκθέσεις με έξοδα του κράτους.

Τέλος, η ανακοίνωση για τη συμμετοχή σε εκθέσεις πρέπει να κοινοποιείται αμέσως μετά τη λήψη της απόφασης συμμετοχής σε όλους τους ενδιαφερόμενους (συγγραφείς, εκδότες, Τύπος). Για τη σωστότερη και καλύτερη ενημέρωση των φορέων και των ιδιωτών θα πρέπει να τηρείται μια ενημερωμένη βάση δεδομένων επικοινωνίας (κάτι που θα μπορούσε να γίνεται και σε συνεργασία με τις Ενώσεις, τους Συνδέσμους αλλά και με τον ΟΣΔΕΛ, ιδανικά από το ίδιο το Υπουργείο Πολιτισμού). Ο φορέας που αναλαμβάνει τη συμμετοχή θα πρέπει να έχει ο ίδιος την ευθύνη της απευθείας ενημέρωσης ώστε να έχει και τη δυνατότητα ελέγχου της ποιότητάς της.

 

9. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΙΣΤΕΣ: ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΑΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Έχει παρατηρηθεί ότι στις διεθνείς εκθέσεις είναι ιδιαίτερα έντονο το διεθνές ενδιαφέρον για τους Έλληνες εικονογράφους, τόσο τους εικονογράφους βιβλίων, όπως τα παιδικά, όσο και τους εικονογράφους κόμιξ και graphic novel. Το ενδιαφέρον αυτό οφείλεται αφενός στο γεγονός πως γενικότερα η εικονογράφηση υπερβαίνει τους φραγμούς της γλώσσας, όσο, και κυρίως, στην ιδιαίτερα ανθηρή ελληνική σχολή εικονογράφησης που έχει δώσει τα τελευταία χρόνια εξαιρετικούς καλλιτέχνες.

– Θα πρέπει να δημιουργηθεί ξεχωριστό και δίγλωσσο ψηφιακό αρχείο με τους Έλληνες εικονογράφους το οποίο να περιλαμβάνει οπωσδήποτε δείγμα της δουλειάς τους και να είναι άμεσα προσβάσιμο διαδικτυακά (βλ. παραπάνω: 7).

– Η ελληνική εικονογράφηση θα πρέπει να έχει στο ελληνικό περίπτερο ξεχωριστή προβολή και παρουσία:

• Να επιλέγονται βιβλία που έχουν διακριθεί για την εικαστική τους γλώσσα και να προβάλλονται σε ξεχωριστό τομέα του περιπτέρου. 
• Να γίνεται προσπάθεια να εντοπίζονται εικονογράφοι που δουλεύουν εκτός των μεγάλων εκδοτικών οίκων και ενδεχομένως η δουλειά τους είναι μόνον σε ιδιωτικές εκδόσεις ή μόνον ψηφιακά. Ο τομέας της εικονογράφησης αναζητά πάντα την καινούργια γλώσσα. 
• Να υπάρχει σε κάθε έκθεση τιμώμενος εικονογράφος ο οποίος να προσκαλείται στο περίπτερο για γνωριμία με το κοινό και ενδεχομένως να διοργανώνεται μικρή έκθεση με επιλεγμένα έργα του.

Ιδιαίτερα δημιουργικός και δραστήριος είναι στην Ελλάδα ο τομέας του γραφιστικού σχεδιασμού βιβλίου. Τα τελευταία χρόνια εκδόσεις εκτός εμπορίου ή εκτός εμπορικής διανομής του βιβλίου έχουν γνωρίσει μεγάλη διεθνή επιτυχία και έχουν αποσπάσει σημαντικά βραβεία. Οι διεθνείς εκθέσεις θα μπορούσαν να προβάλλουν καινούργιους και καταξιωμένους σχεδιαστές βιβλίου που δουλεύουν σε παράλληλα συστήματα βιβλίου και όχι με τις κατά το μάλλον ή ήττον τυποποιημένες σχεδιαστικές προδιαγραφές των εκδοτικών οίκων. Θα μπορούσε να υπάρχει ιδιαίτερος τομέας καλλιτεχνικών ή πειραματικών εκδόσεων, ενδεχομένως σε συνεργασία με έναν από τους φορείς των Ενώσεων Γραφιστών. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν οι διεθνείς εκθέσεις να προβάλλουν τους βραβευμένους κάθε χρονιά με βραβείο ΕΒΓΕ έλληνες γραφίστες.