Την ώρα που οι ηγέτες και οι εμπειρογνώμονες συσκέπτονται προκειμένου να εκδώσουν τα –οφειλόμενα μετά το Βρετανικό Δημοψήφισμα– καθυστερημένα επίσημα ανακοινωθέντα και τα ΜΜΕ μουδιασμένα βρίσκονται σε στάση αναμονής, εμείς οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουμε την ευκαιρία να σκεφτούμε τι ακριβώς συνέβη, ελεύθεροι σε ένα βαθμό από την επιρροή τους. Άρα να σκεφτούμε τα συγκεκριμένα και τα γενικότερα θέματα που μας προβληματίζουν, ξεκινώντας από τους πολιτικούς χειρισμούς του συντηρητικού Κάμερον που πέρα, όπως αποδείχθηκε, από τις δυνατότητές του απείλησε, σπεκουλάρισε και τελικά οδηγήθηκε στην πολιτική ήττα και την παραίτηση από το πολυαναμενόμενο Δημοψήφισμα. Ένας μοιραίος πολιτικός χειρισμός με τεκτονικές και ανυπολόγιστες διαστάσεις. Να σκεφτούμε τις κρίσεις και τις συγκρίσεις που έτρεξαν ανάμεσα στο φετινό Βρετανικό καλοκαίρι και το περσινό δικό μας, τις διαφορές αλλά και τις συνέπειες «σοκ και δέος» ενός πιθανού Grexit και του γεγονότος πια Brexit. Να σκεφτούμε τις κουρασμένες και γερασμένες πολιτικές ελίτ της Ευρώπης που μας κυβερνούν και την αμηχανία και αδυναμία που κρύβουν εδώ και καιρό κάτω από μια ρητορική επιτυχίας, ευκαιριών και θριάμβου. Να σκεφτούμε τη μεταπολεμική ευρωπαϊκή επινόηση και τους στόχους της και πώς έφτασε στα όριά της, καθοδηγημένη τις τελευταίες δεκαετίες από δογματικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές, αδιαφανείς γραφειοκρατικούς μηχανισμούς και μεθόδους, δυσπιστία προς τη δημοκρατία, πολιτισμική μονομέρεια, διαρκή κρίση αντιπροσώπευσης και στόχους που βρίσκονταν πέρα και έξω από την κοινωνία και την ευημερία των πολιτών της ηπείρου. 

Όταν ο Τουσκ, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ζητάει τώρα αποφυγή «υστερικών αντιδράσεων» και καταφεύγει σε καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις του τύπου «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό», ως Ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να ανησυχούμε σοβαρά για τη δυνατότητά του να αναλύει τις κρίσιμες πολιτικές καταστάσεις με ικανοποιητικό τρόπο. Όταν ο Αντικαγκελάριος της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ αναφωνεί «Ανάθεμα, μια κακή μέρα για την Ευρώπη!», ενώ άλλοι εξίσου ισχυροί κάνουν λόγο για το χειρότερο εφιάλτη της ζωής τους, για αχαρτογράφητα νερά και άλλα γνωστά σχήματα λόγου, πρέπει να ανησυχούμε σοβαρά. Να ανησυχούμε για τις επιλογές μας, για την έννοια της προόδου που μας υπνωτίζει και μας εφησυχάζει, για την ελαστική μας συνείδηση, για τη μοιρολατρία, για την κανονικότητα και τον Κανόνα. Συνεπώς, ανησυχώντας, να εκτιμάμε καλύτερα τις σοβαρές φωνές και προτάσεις, να αναζητούμε καλύτερους πολιτικούς εκπροσώπους, καλύτερες μεθόδους και πιο ουσιαστική δημοκρατία. 

Η Ευρώπη θα χάσει ένα μέρος από το κύρος και τη σημασία της στον κόσμο μετά την έξοδο της Βρετανίας. Τώρα είναι άλλωστε ο Φάρατζ, η Λεπέν και πολλοί ακόμη έτοιμοι και ορμητικοί να επιτεθούν. Έχουν έτοιμη την ατζέντα του εθνικισμού, της ταυτότητας και της διάκρισης, της ξενοφοβίας, της εσωστρέφειας και φυσικά της μετανάστευσης. 

Ο ευρωσκεπτικισμός θα τραφεί με νέα περιεχόμενα, φόβους, προκαταλήψεις και στερεότυπα. Απέναντί του βρίσκει την αδυναμία των Βρυξελών να απαντήσουν στις επιθυμίες και τις προσδοκίες των πολιτών, να διαμορφώσουν συνθήκες μεγαλύτερης συμμετοχής και δημοκρατίας, να υπερασπιστούν το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο και τις εργασιακές σχέσεις, να διαμορφώσουν μια νέα ευρωπαϊκή ταυτότητα, να απαντήσουν με νέες λύσεις στις κρίσεις – από την οικονομική του 2008 ως την προσφυγική του 2015. Βρίσκει όμως απέναντί του και δυνάμεις που προσπαθούν να ανατρέψουν αυτή την παθητική και συντηρητική τάξη πραγμάτων, πότε με την αταξία και πότε με την ανανέωση των κανόνων διακυβέρνησης. Αυτές είναι και οι μόνες ελπιδοφόρες δυνάμεις που μπορούν να βγάλουν την Ευρώπη από την κρίση. Αυτές είναι οι δυνάμεις που οι πολίτες έχουν συμφέρον να στηρίξουν, να κρίνουν, να αξιολογήσουν και να ωθήσουν προς λύσεις παραγωγικές και δημιουργικές. Αυτή η προσπάθεια δεν απαιτεί παρά τη διαρκή, συστηματική και αφοσιωμένη ιδιότητα του ενεργού πολίτη που πιστεύει στην ευθύνη του απέναντι στην κοινωνία και στην πολιτική του ενεργό συμμετοχή.