«Ανθηρή εταιρία τοίχων»

Ηρακλής Παπαϊωάννου

Ο ΑΦΡΟΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΩΝ ΗΜΕΡΩΝ #38

Η παρουσίαση εκθέσεων φωτογραφίας, με τις ποικίλες αισθητικές τους αναζητήσεις, και τις προσδοκώμενες συνδηλώσεις κύρους και βιογραφικής ανέλιξης, κλιμακώνεται σε μια εποχή υπερχειλίζουσας επικοινωνίας, οδηγώντας σε μια πληθωριστική υπερέκθεση. Διαθέτουν όλες αυτές οι εκθέσεις κοινό; Όσο αυξάνεται ο αριθμός τους, τόσο μοιάζει να μειώνεται ο διάλογος και ο αναστοχασμός σχετικά με αυτές, ενώ εξακολουθεί να απουσιάζει αιχμηρά η κριτική. Κάποια στιγμή όμως τα φώτα σβήνουν. Και τότε μένει κανείς αντιμέτωπος με τα ίδια ερωτηματικά, το ίδιο κενό που πιέζει βασανιστικά όσο πριν. Χωρίς να έχει μορφωθεί περισσότερο, χωρίς ίσως να έχει μορφώσει άλλους περισσότερο.

Δεν είναι ζήτημα μόνο πρόθεσης των δημιουργών. Πλήθος οργανισμών, ιδρυμάτων και φεστιβάλ γεννά όλο και περισσότερες εκθέσεις και καλλιτεχνικά γεγονότα, σε μια δυναμική αναπόδραστα ανατροφοδοτούμενη. Η συνθήκη θυμίζει αυτό που σημείωνε παλιότερα ο Μπουρντιέ για την τηλεόραση: αναμεταδίδει εκπομπές τόσες ώρες και σε τόσους σταθμούς που είναι πρακτικά αδύνατον να έχουν όλες ποιοτικό περιεχόμενο. Έτσι, οδηγούμαστε, κατά μία έννοια, στην τηλεοπτικοποίηση της καλλιτεχνικής ζωής, διαδικασία στην οποία η υπεραξία και η αυταξία της δημοσιότητας, η εμφατική επιδίωξη της διαρκώς συρρικνούμενης πρωτοτυπίας, υπερκαλύπτουν συχνά το πνευματικό διακύβευμα. Ενίοτε μάλιστα οργανώνονται δράσεις για τις οποίες ανακοινώνεται εκ των προτέρων ότι ο καλλιτεχνικός τους καρπός θα αποκτήσει εκθεσιακή μορφή προτού καν παραχθεί. Πώς τεκμαίρεται εξαρχής με τέτοια βεβαιότητα ότι χρήζει δημόσιας παρουσίασης;

Μπορεί κανείς να αρνηθεί την αχρείαστη περιπλοκή μιας ανέτοιμης ή αδύναμης έκθεσης; Μπορεί να αποποιηθεί την κεκτημένη ταχύτητα, να προσπεράσει την ανάγκη επιβεβαίωσης αν και εφόσον η έκθεση δεν προκαλεί εσωτερικό ρίγος πρώτα στον ίδιο τον δημιουργό; Κάποιες εκθέσεις διακόπτουν τη συνέχεια της ημέρας σαν κοφτερές λεπίδες· σπανιότερα εκτρέπουν με δύναμη τον ίδιο τον προσανατολισμό της ζωής, σε ατομικό έστω ορίζοντα. Άλλες εγγράφονται απλώς και σωρευτικώς στο πολιτιστικό ημερολόγιο, συναγωνίζονται σθεναρά για να κερδίσουν ανώδυνα την ελάχιστη συλλογική προσοχή. Διαπερνάται όμως κανείς από τον ηλεκτρισμό ενός κατατεθειμένου βιώματος; Συναντά μια αυθεντική, καλλιεργημένη ματιά;

Ο στοχαστής Βιλλέμ Φλούσσερ είχε προβλέψει πριν από τριάντα χρόνια τη συνθήκη αυτή πληθωρισμού και διαρκούς επιφανειακής εναλλαξιμότητας, προτείνοντας πως αυτό που θα έμοιαζε πραγματικά ενδιαφέρον θα ήταν το ακριβώς αντίθετο: να έμεναν για ένα διάστημα όλες οι εικόνες ίδιες, στις εκθέσεις, στα εξώφυλλα των περιοδικών, στα διαφημιστικά ταμπλό. Μια ξαφνική, απρόσκλητη στάση εικόνων. Πίστευε πως ίσως αυτό λειτουργούσε ως σπινθήρας ενός ριζικού επαναπροσδιορισμού, μιας ουσιαστικής επαναδιαπραγμάτευσης της κοινωνικής πραγματικότητας, στη θέση μιας διαρκούς αταβιστικής ανανέωσης εικόνων, που είναι μεν ορατή αλλά συγχρόνως καθίσταται αόρατη. Καθώς οι εικόνες αλλάζουν ασταμάτητα η ζωή ακολουθεί ασθμαίνοντας. Και μιμούμενη.

Η ανεμπόδιστη ροή της πληροφορίας, και συνεπώς της εικόνας ως τέτοιας, καλλιτεχνικής ή άλλης, έχει ορμητικά επιβληθεί ως ζωτικότερη από την κριτική ή την ερμηνευτική της πρόσληψη. Όλα σχεδόν χωρούν και στρογγυλεύονται σε ένα πολύχρωμο, διαστελλόμενο εικονικό σύμπαν. Και ο πληθωρισμός εκθέσεων προβάλλει συχνά ως άλλη μορφή κατανάλωσης, τηλεοπτικής ταχύτητας επίσης. Μπορεί έτσι ένα έργο να αλλάξει κάτι μέσα μας και γύρω μας; Να προκαλέσει εμβάθυνση, αλλαγή; Αν αυτό συμβαίνει πια σπάνια, ίσως γίνονται επίκαιροι οι στίχοι της Κικής Δημουλά που έβλεπε τις φωτογραφίες να γίνονται δυνητικά

ανώτατοι υπάλληλοι σε ανθηρή εταιρία τοίχων.(1)

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
1. «Φως αποστήθιση», στο Κική Δημουλά, Χαίρε ποτέ, Στιγμή, Αθήνα 1991, σ. 61.

Ο Ηρακλής Παπαϊωάννου (Θεσσαλονίκη, 1962), σπούδασε Φυσική στο Α.Π.Θ., έκανε μεταπτυχιακό στη φωτογραφία στο New York University και διδακτορικό στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Α.Π.Θ. Από το 1999 εργάζεται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και από τον Ιανουάριο του 2016 είναι διευθυντής του. Το διάστημα 1993-2006 υπήρξε οργανωτικό στέλεχος του ετήσιου διεθνούς φεστιβάλ φωτογραφίας Photosynkyria. Δημοσίευσε μεγάλο αριθμό κειμένων και δοκιμίων για τη φωτογραφία, ενώ επιμελήθηκε πολλές φωτογραφικές εκθέσεις και εκδόσεις. Έχει μεταφράσει έργα των Susan Sontag, Ian Jeffrey και Villem Flusser για τη φωτογραφία στα ελληνικά. Έχει εκδώσει τα έργα Οι φωτογραφίες Marlboro και η χλιαρή Άγρια Δύση(Άγρα, 2009) και Η φωτογραφία του ελληνικού τοπίου (Άγρα, 2015). Επίσης, επιμελήθηκε τον συλλογικό τόμο Η ελληνική φωτογραφία και η φωτογραφία στην Ελλάδα. Μια ανθολογία κειμένων (Νεφέλη, 2013) και την έκδοση Μανώλης Αναγνωστάκης, 12 ποιήματα / φωτογραφίες (fairead/oxymoron, 2015).

Ηρακλής Παπαϊωάννου