2. Η μετάβαση από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

Η δεύτερη μεγάλη τομή που θα πρέπει να επιχειρηθεί είναι εκείνη που αφορά τη μετάβαση από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εδώ υπάρχει ένα μείζον πρόβλημα: οι εξετάσεις. Πώς, αν όχι καταστροφικό, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτό το σύστημα, όταν οι οκτώ στους δέκα φοιτητές δεν σπουδάζουν αυτό που επιδιώκουν; Φαινόμενα όπως οι χαμηλές αποδόσεις, η αδιαφορία ως προς το περιεχόμενο των σπουδών ή η τυπική διεκπεραίωσή τους, η καθυστέρηση στην ολοκλήρωση των σπουδών και η εγκατάλειψή τους, που διογκώνει το πρόβλημα των «αιωνίων φοιτητών» – για όλα αυτά στο μέγιστο βαθμό ευθύνεται το γεγονός ότι οι φοιτητές δεν σπουδάζουν αυτό που τους ταιριάζει και οι ίδιοι επιθυμούν να σπουδάσουν, αλλά αυτό που τους επιτάσσει ένα ανώνυμο σύστημα, μια γραφειοκρατία χωρίς πρόσωπο. Το κόστος λειτουργίας του συστήματος είναι δυσανάλογα μεγάλο και βαραίνει συνολικά και στη σταδιοδρομία των νέων και στην εκπαίδευση και στην κοινωνία. Δημιουργείται κάθε χρόνο ένα ντόμινο με τη μορφή χιονοστιβάδας από τους αποτυχόντες των τμημάτων υψηλής βαθμολογίας, κατρακυλά στα τμήματα χαμηλότερης βαθμολογίας, διώχνοντας από εκεί όσους τα είχαν προτιμήσει. Το σύστημα δηλαδή συναθροίζει το μέγιστο αριθμό των φοιτητών (περίπου τα τρία τέταρτα) στην κατηγορία των αποτυχημένων, οι οποίοι στέλνονται να σπουδάσουν εκεί που δεν θέλουν, εκτοπίζοντας άλλους που θέλουν, συνωθώντας τους εκτοπισμένους στη στρατιά των αποτυχημένων η οποία διατρέχει το σύστημα εξετάσεων. Οι κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες για τα παιδιά και τις οικογένειές τους είναι βαρύτατες. Δημιουργεί στους νέους αισθήματα ήττας, ταπείνωσης, και πικρίας. Απογοητευμένους και θυμωμένους πολίτες. 

Η επιτροπή επεξεργάστηκε ένα τρίπτυχο μεταρρυθμίσεων οι οποίες αν πραγματοποιηθούν, αλλάζουν την καρδιά του συστήματος. Ποιες είναι αυτές; (Εδώ θα επιχειρηθεί μια σκιαγράφηση. Το κείμενο της επιτροπής δημοσιεύεται στη συνέχεια):

Α. Η αλλαγή του Λυκείου. 

Β. Η αλλαγή των εξετάσεων

Γ. Η κινητικότητα των φοιτητών μέσα στο Πανεπιστήμιο και η ευελιξία των πτυχίων. 

 

2Α. Το Λύκειο

Είναι γενική η διαπίστωση ότι το Λύκειο σήμερα δε λειτουργεί. Η κεντρική ιδέα του προτεινόμενου συστήματος είναι ένα νέο και ισχυρό διετές Λύκειο, αξιόπιστο απολυτήριο, αποσύνδεση από τις εισαγωγικές εξετάσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Για να αποκτήσει ο μαθητής το Εθνικό Απολυτήριο θα πρέπει να ανταποκριθεί θετικά σε όλα τα μαθήματα που έχει παρακολουθήσει κατά τις δύο τελευταίες τάξεις, με δυνατότητες επιλογών και με ιδιαίτερη βαρύτητα στην ερευνητική εργασία.

Η πρόταση προφανώς περιλαμβάνει την αναδιοργάνωση της Μέσης Εκπαίδευσης. Η προτεινόμενη αλλαγή θα επηρεάσει συνολικά τη διάρθρωση του γυμνασίου. Στο τετραετές γυμνάσιο θα γίνει δυνατό να απλωθεί η εγκύκλια εκπαίδευση, η εισαγωγή στην επιστημονική σκέψη και στις ανθρωπιστικές επιστήμες, και τα παιδιά να αποκτούν ένα γεροδεμένο σώμα των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των αξιών που πρέπει να χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο πολίτη, ανεξαρτήτως των κατευθύνσεων που θα ακολουθήσει στην υπόλοιπη σταδιοδρομία του. Το Πρόγραμμα του Λυκείου θα περιλαμβάνει λίγες ομάδες μαθημάτων από τις οποίες ο μαθητής θα επιλέγει, ώστε να έχει μια σφαιρική προσέγγιση στη γνώση, με δυνατότητα επιλογής α) επιπέδου και β) ενός δεύτερου μαθήματος αναλόγως της κατεύθυνσης που επιδιώκει. Όλα τα μαθήματα θα προσφέρονται σε δύο επίπεδα: το βασικό και το υψηλό. 

Απαιτείται βέβαια η διοικητική ανασυγκρότηση των σχολικών μονάδων, προς την κατεύθυνση της δημιουργίας τετραταξίων Γυμνασίων (κατά 25% μεγαλύτερα), και τη δημιουργία λιγότερων αλλά πολυπληθέστερων Λυκείων, μερικά από τα οποία θα προέλθουν από συγχωνεύσεις, όπου θα καταστεί δυνατόν να δημιουργηθούν τάξεις με επιλογές μαθημάτων. Οι εξετάσεις για το Απολυτήριο θα διενεργούνται ενδοσχολικά – αλλά με εγγυήσεις εγκυρότητας και μηχανισμούς εξασφάλισης του αδιάβλητου. Ο σχεδιασμός του προγράμματος θα γίνεται τόσο με βάση τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις δεξιότητες των παιδιών όσο και συνεκτιμώντας την πορεία που επιθυμούν να ακολουθήσουν μετά το Λύκειο και τις σπουδές που θέλουν να κάνουν. Με τον τρόπο αυτό, το Λύκειο θα αποκτήσει υπόσταση και θα αναβαθμιστεί η λειτουργία του, οι μαθητές θα επιλέγουν συνεκτιμώντας τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντά τους και, τέλος, η ελαχιστοποίηση των γνωστικών αντικειμένων μας γλυτώνει από τη δύσκολη διαχείριση των δεκάδων ειδικοτήτων (άλλωστε δεν είναι δυνατόν να συνεχίσουμε να έχουμε σχολείο με 150 ειδικότητες). Ως προς την παραπαιδεία, το καινούργιο Λύκειο δεν θα την καταργήσει, αλλά θα τη μειώσει δραστικά. Τέλος, είναι ένα σύστημα ανοικτό σε αλλαγές: στο βαθμό που θα αποδειχθεί η χρησιμότητά του, τα πανεπιστήμια θα μπορούν να συνεργαστούν στο σχεδιασμό των δεξιοτήτων που θα χρειάζονται από τους επίδοξους φοιτητές τους. 

 

2Β. Οι εξετάσεις

Μετά από επισταμένη μελέτη των πρωτογενών στατιστικών στοιχείων σειράς ετών, η ειδική επιτροπή κατέληξε σε μια πρόταση που βασίζεται στην αρχή ότι οι νέοι, εφόσον έχουν ολοκληρώσει το Λύκειο, έχουν το δικαίωμα να πραγματοποιήσουν τις σπουδές που επιθυμούν. Επομένως τον καινούργιο τρόπο εισαγωγής τον ενδιαφέρει τι θέλουν να σπουδάσουν τα παιδιά. Δίνει πρωταρχική αξία σ’ αυτό, θεωρώντας ότι αν αγαπήσουν τις σπουδές και το τμήμα τους, και η απόδοσή τους θα βελτιωθεί, και πιο γρήγορα θα τις περατώσουν. Η αρχή δηλαδή του συστήματος είναι απλή και δημοκρατική. Εισάγει έναν συντελεστή βαρύτητας ο οποίος γίνεται αποφασιστικότερος όσο περισσότερο ώριμοι και αποφασισμένοι είναι οι νέοι να σπουδάσουν αυτό που επιθυμούν. Η εφαρμογή του συγκεκριμένου συντελεστή κατάταξης των υποψηφίων, επί του γενικού βαθμού πρόσβασης, ή άλλων κριτηρίων επίδοσης, εξασφαλίζει σε ΑΕΙ και ΤΕΙ φοιτητές με γενική αλλά και ειδική επάρκεια. Από τη στιγμή που έχει ολοκληρωθεί το Νέο Λύκειο, ο συντελεστής βαρύτητας μπορεί να εφαρμοστεί επί του Εθνικού Απολυτηρίου και έτσι να περάσουν οι πανελλήνιες εξετάσεις στην ιστορία. Ωστόσο, η υιοθέτηση του συντελεστή μπορεί να γίνει από τις επόμενες εισαγωγικές εξετάσεις. Η πρόταση αυτή ανατρέπει το κυριότερο ελάττωμα που εμφανίζει το ελληνικό εξεταστικό σύστημα – επιτρέπει την όσο το δυνατό μεγαλύτερη σύμπτωση ανάμεσα στο τι θέλει να σπουδάσει κανείς και στο τι τελικά σπουδάζει. Μειώνει τη σημασία της βαθμοθηρίας και επομένως το χρόνο και την ένταση προετοιμασίας για τα μαθήματα. Επιτρέπει, τέλος, την ομαλότερη κατανομή των σπουδαστών στα τμήματα των ΤΕΙ και των Πανεπιστημίων. 

 

2Γ. Κινητικότητα στα Πανεπιστήμια και ευελιξία των πτυχίων

Το τρίπτυχο αυτών των μεταρρυθμίσεων θα πρέπει να συμπληρωθεί με τη δυνατότητα οι φοιτητές να μπορούν να αλλάζουν τμήμα και κατεύθυνση σπουδών, μεταφέροντας τις πιστωτικές τους μονάδες, και ακόμη να έχουν τη δυνατότητα να συνδυάζουν στο πτυχίο τους πρωτεύουσα ειδίκευση από ένα τμήμα και δευτερεύουσα από άλλο. Με την έννοια αυτή η εισαγωγή σε ένα τμήμα στο Πανεπιστήμιο δεν θα αποκτά οριστικό χαρακτήρα και οι φοιτητές θα έχουν τη δυνατότητα να αναπροσανατολίζονται αναλόγως της εξέλιξης των ενδιαφερόντων τους και της ωριμότητάς τους. Τα πτυχία θα πρέπει να αποκτήσουν ευελιξία και να διαφοροποιούνται ώστε να προσαρμόζονται στις εξελίξεις της επιστήμης και τα πανεπιστημιακά τμήματα θα μπορούν να προσφέρουν περισσότερα του ενός και –σε συνεργασία με άλλα τμήματα– ειδικά προγράμματα σπουδών. Μέσα στο πλαίσιο της επιστημονικής δεοντολογίας ο φοιτητής θα αποκτήσει ελευθερία στον τρόπο με τον οποίο θα συγκροτήσει τις μαθήσεις του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και το πτυχίο του. 

Οι αλλαγές αυτές θα έχουν ως αποτέλεσμα την ενδυνάμωση των νέων, ως μαθητών, ως υποψηφίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και ως φοιτητών. Θα τους παράσχουν ελευθερία, αλλά επίσης θα τους καταστήσουν και πιο υπεύθυνους. Ταυτόχρονα όμως, θα έχουν επίδραση και στα ίδια τα τριτοβάθμια ιδρύματα. Το παρόν σύστημα εξασφαλίζει φοιτητές ακόμη και στα τμήματα τα οποία κανείς δεν τα ζητά, ούτε σκέπτεται να σπουδάσει σε αυτά. Με το προτεινόμενο σύστημα τα ελάχιστα ζητούμενα τμήματα θα αναγκαστούν να επιλέξουν να γίνουν πιο ελκυστικά, καθώς και να αναπτύξουν στρατηγικές επιβίωσης. 

1Α. Ενδυνάμωση και αυτονομία του σχολείου← →3. Η αυτονομία των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης