Καθώς η Ελλάδα εξέρχεται σιγά-σιγά και βασανιστικά από την επταετή κρίση, δεν πρέπει να χάνουμε, στον εφήμερο ορυμαγδό, το βασικό πρόβλημα: Πώς δημιουργούμε τα θεμέλια και το σχήμα της αυριανής κοινωνίας; Είδαμε όλοι τις βεβαιότητές μας να διαλύονται στον αέρα, όλα αυτά τα χρόνια. Η κυβερνητική εμπειρία θέτει στην Αριστερά σκληρά ζητήματα ταυτότητας και προσανατολισμών. Όποιος χάσει το βασικό ερώτημα θα χαθεί πολιτικά. Κανένα περιθώριο επομένως για παραμυθητικά μισόλογα, αναβολές, πείσματα, κολακείες κοινωνικών ομάδων, πολιτικές υστεροβουλίες. 

Με αυτή τη συνείδηση, 100 και πλέον πολίτες ξεκινήσαμε να συντάξουμε ένα πρόγραμμα εκπαιδευτικών αλλαγών με στόχο την αναπροσαρμογή της εκπαίδευσης στον ορίζοντα των μεγάλων αλλαγών και προκλήσεων της εποχής. Το έργο αυτό, διαλογικό επί της ουσίας, ολοκληρώθηκε με την επίσημη κατάθεση του πορίσματος τον Μάιο. Ο Υπουργός Παιδείας αποφάσισε να εισάγει, σταδιακά, τις μεταρρυθμίσεις του πορίσματος στη διαδικασία της εφαρμογής. Η πρώτη πρόταση που τίθεται προς εφαρμογή είναι εκείνη που χαρακτηρίστηκε στο πόρισμα ως η μητέρα των μεταρρυθμίσεων, δηλαδή το τρίπτυχο που περιλαμβάνει αλλαγές στη Μέση εκπαίδευση, στην πρόσβαση στην Ανώτατη εκπαίδευση και κινητικότητα/ευελιξία των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο. Εξαιτίας της σημασίας της, η συγκεκριμένη πρόταση της επιτροπής θα συζητηθεί επίσης στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, πριν κατατεθεί το νομοσχέδιο.

Ποιες αλλαγές στη Μέση εκπαίδευση; 

Σήμερα το λύκειο έχει καταστραφεί από τον τρόπο εισαγωγής στα πανεπιστήμια. Η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση, αντί να είναι ισότιμη με τη γενική εκπαίδευση, συγκροτεί κυριολεκτικά Καιάδα νεανικών ψυχών. Η πίεση αυτή μεταφέρεται στο γυμνάσιο. Ταυτόχρονα, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση 8 στα 10 παιδιά λιμνάζουν σε άσχετα τμήματα. Ποιον εξυπηρετεί αυτό το σύστημα που πόρρω απέχει της εκπαίδευσης ως δημόσιου αγαθού; Όχι την κοινωνία ως σύνολο, όχι τα παιδιά, όχι τους εκπαιδευτικούς και την αποστολή τους. Εξυπηρετεί τις συμφύσεις που έχουν αναπτυχθεί γύρω από την εκπαίδευση. Τη μαύρη οικονομία της εκπαίδευσης.

Τι θέλουμε;

Άνοδο του επιπέδου μόρφωσης και επιδίωξη της μέγιστης αποτελεσματικότητας του σχολείου ώστε να πολλαπλασιάζει τις ικανότητες αλλά και το μόχθο των μαθητών/τριών. Καθαρά λόγια: Εκπαίδευση που υπηρετεί εκείνους στους οποίους προσφέρεται και όχι εκείνους που την προσφέρουν. Η πρόταση έχει μια συνεκτική λογική: 

1. Ριζική ανασυγκρότηση του γυμνασίου, μετατροπή του σε τετραετές και με παράλληλη αναθεώρηση των προγραμμάτων σπουδών.
2. Διετές λύκειο και αναδιοργάνωση τόσο του γενικού όσο επίσης και του επαγγελματικού–τεχνικού λυκείου και αναβάθμισή τους, ώστε να γίνουν ισόκυρα. 
3. Αλλαγή του τρόπου εισδοχής στα ΑΕΙ-ΤΕΙ και συναρμογή τους με τις μαθησιακές επιλογές εντός του γενικού και του επαγγελματικού λυκείου.
4. Κινητικότητα εντός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και συνδυασμός ειδικεύσεων στο πτυχίο.

Δύο τύποι του νέου λυκείου

Η προτεινόμενη αλλαγή του λυκείου δεν γίνεται χωρίς την ταυτόχρονη αλλαγή τόσο του Γενικού Λυκείου όσο και του Τεχνοεπαγγελματικού Λυκείου. Και τα δύο, ΓΕΛ και ΤΕΛ θα καταλήγουν είτε σε Εθνικό Απολυτήριο είτε σε Πιστοποιητικό Σπουδών, θα είναι συμμετρικά οργανωμένα και θα έχουν πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Επιπροσθέτως, το ΤΕΛ θα συνοδεύεται από έναν πρόσθετο χρόνο (που θα χορηγεί πιστοποιητικό τεχνικής και επαγγελματικής επάρκειας). Η δημιουργία απαιτητικού προγράμματος, με πρόσβαση σε ΑΕΙ/ΤΕΙ, θα καταστήσει την επαγγελματική εκπαίδευση ελκυστική. Όχι σχολείο δεύτερης κατηγορίας. 

Οποιαδήποτε απόπειρα μεταρρύθμισης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα αποτύχει αν δεν αναβαθμίσει την επαγγελματική εκπαίδευση, τόσο δραστικά μάλιστα, ώστε να αλλάξει ριζικά η αναλογία των μαθητών ΓΕΛ και ΤΕΛ. Μονόδρομος για την αντιμετώπιση της νεανικής ανεργίας και τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης. Θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια, ώστε να την επιλέγουν ικανότεροι μαθητές, όχι από αδυναμία αλλά για τα ελκυστικά της προγράμματα. Προγράμματα που θα διαφοροποιούνται κατά περιοχές αναλόγως των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Λ.χ. σε μια χώρα τουριστική, πόσα μαθήματα στα σημερινά ΕΠΑΛ αφορούν τον τουρισμό;

Γιατί όμως Εθνικό Απολυτήριο και Πιστοποιητικό Σπουδών; 

Η διάκριση είναι σημαντική, τόσο για να διατηρηθεί η αξιοπιστία των τίτλων των δύο τύπων λυκείου χωρίς εκπτώσεις όσο και για να εμποδίσει τη σχολική διαρροή εκείνων που δεν τα καταφέρνουν. Δεν ευτελίζει το μόχθο των μεν, αποδίδοντας όμως και θετικό αντίκρισμα στις σπουδές όσων δεν ανταποκριθούν σε όλη την κλίμακα των υποχρεώσεων. Δεν ισοπεδώνει προς τα κάτω, κατεδαφίζοντας τα κριτήρια, και ταυτόχρονα είναι ευέλικτο και χρηστικό. 

Γιατί τετραετές Γυμνάσιο;

Πρόσθετο έτος σημαίνει εξ ολοκλήρου αναδιοργάνωση του προγράμματος σπουδών ανά τάξη. Τρόποι ολιστικής προσέγγισης της γνώσης, οικοδόμηση συναρμογών μεταξύ των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων, μεθοδολογίες πλησιέστερες στη διερευνητική μάθηση και στη μελέτη αυθεντικών προβλημάτων. Αναθεώρηση του ακαδημαϊκού πρόγραμματος στην κατεύθυνση της μείωσης των μαθημάτων στα 9-10 και παράλληλη διεύρυνση του πεδίου όπου θα απλώνονται οι γνώσεις και οι δεξιότητες των μαθητών. Μείωση των γνωστικών αντικειμένων και δημιουργία διαθεματικών συναρμογών μεταξύ μαθημάτων, στην κατεύθυνση της διερευνητικής μάθησης, νέες τεχνολογίες. Προπαντός μέθοδος: πώς επιλέγω την ιδέα, πώς σχεδιάζω τα βήματα, πώς συλλέγω την πληροφορία, πώς την οργανώνω, πώς τη χειρίζομαι και την αξιοποιώ, πώς συγκροτώ το τελικό σχέδιο, πώς το εκτελώ, πώς το θέτω σε κριτική, πώς αξιοποιώ τα αποτελέσματά της και ανατροφοδοτώ τη δουλειά μου. Η ατομική και η ομαδική εργασία, οι κανόνες και οι ικανότητες της συνεργασίας. Αυτή είναι η πεμπτουσία του ερευνητικού πνεύματος που πρέπει να περάσει και στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Αυτό σημαίνει σήμερα η πολυσυζητημένη σύνδεση θεωρίας και πράξης. Επομένως, αναδιοργάνωση των μαθημάτων κατά κύκλους

• δεξιότητας λόγου, επιχειρηματολογίας (+γλωσσομάθεια)
• καλλιέργειας, κρίσης, ευρύτητας πνεύματος
• εφαρμογών και παρατήρησης
• κοινωνικής ένταξης
• μαθημάτων δράσης

 

Η χαμένη εκπαιδευτική βαθμίδα 

Το Διετές Λύκειο αποτελεί αντίγραφο του International Baccalaureate; Μα το ίδιο το ΙΒ αποτελεί παραλλαγή μιας κατεύθυνσης αλλαγών που παρατηρούμε σε πολλές χώρες, με κύρια χαρακτηριστικά την αυτονόμηση της ανώτερης μέσης εκπαίδευσης με λιγότερα και σε βάθος αντικείμενα μάθησης, τις επιλογές, το ερευνητικό πρόγραμμα. Στην Ελλάδα εφαρμόζεται από καλά ιδιωτικά σχολεία τα οποία συνεχώς το επεκτείνουν γιατί έχει πολύ μεγάλη ζήτηση. Γιατί λοιπόν πρέπει να στερήσουμε από τα παιδιά του δημόσιου σχολείου αυτή την κατεύθυνση που είναι κοινή στην Ευρώπη; Γιατί να έχουν πρόσβαση μόνο όσοι έχουν να πληρώσουν και όχι όσοι ενδιαφέρονται; Με ποια λογική αυτό, αντί να περιορίζει τον κύκλο εργασιών των σχολαρχών τους ευνοεί; Γιατί να έχει μικρότερη αξιοπιστία το δικό μας εθνικό απολυτήριο, προσαρμοσμένο στις δικές μας ανάγκες αλλά σύμφωνο με διεθνή κριτήρια; Γιατί να μην εξασφαλίζει την κινητικότητα σε ξένα πανεπιστήμια; 

Χαρακτηριστικά του νέου λυκείου

Φιλικό προς τον μαθητή: δυνατότητα επιλογής μαθημάτων και επιπέδου μαθήματος, διαμόρφωση του προγράμματος φοίτησης με βάση τους στόχους και τις κλίσεις του, παραγωγή εργασιών σε θέματα που θα επιλέγει ο μαθητής.

Απελευθερωτικό για τον εκπαιδευτικό: θα επιτρέπει στον εκπαιδευτικό, ατομικά ή ομαδικά, να δημιουργεί και να χρησιμοποιεί στη διδασκαλία το δικό του υλικό, να χρησιμοποιήσει ελληνική και ξένη βιβλιογραφία και να καθοδηγήσει τους μαθητές του σε μια περισσότερο ερευνητική διαδικασία κατάκτησης της γνώσης. Μια παρόμοια προσέγγιση της εκπαιδευτικής πράξης δεν ήταν πάγιο αίτημα της εκπαιδευτικής κοινότητας;

Διαρκώς ανανεούμενο: θα εμπλουτίζει τη διδασκόμενη ύλη και τη διδακτική διαδικασία διαρκώς. 

Διπλωματική Εργασία: έως τώρα οι μαθητές δεν συντάσσουν πάνω από μιάμιση σελίδα σε όλη τη σχολική τους ζωή. Τώρα θα πρέπει να ολοκληρώσουν ένα εκτεταμένο δοκίμιο σε κάποιο θέμα επιλογής τους, ως διπλωματική εργασία, με την καθοδήγηση επιμορφωμένου καθηγητή. Ποιους απειλεί αυτό; 

Με όλα αυτά, και με το θεσμό του συμβούλου καθηγητή, αλλάζουν οι σχέσεις μαθητών και εκπαιδευτικών και η δουλειά γίνεται στο σχολείο. Ευνόητο ποιους δεν συμφέρει, αν και τα φροντιστήρια είναι συνάρτηση των νοοτροπιών των Ελλήνων γονιών, όχι των εκπαιδευτικών αναγκών. 

Ενδεικτικά, οι 4 ομάδες των επιλεγόμενων μαθημάτων, με βάση και την ευρωπαϊκή εμπειρία, θα είναι:

• Μαθηματικά και Πληροφορική
• Πειραματικές Επιστήμες
• Ανθρωπιστικές/Κοινωνικές Επιστήμες
• Πολιτισμός και Τέχνη

 

Απαγορευμένες Λέξεις

Ας είμαστε ειλικρινείς: Εκπαίδευση χωρίς αξιολόγηση δεν γίνεται. Δυστυχώς οι προηγούμενες κυβερνήσεις την εργαλειοποίησαν για απολύσεις. Να μην πετάξουμε όμως το μωρό με τα απόνερα. Η αξιολόγηση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαίδευσης. Συνδέεται άμεσα με τις διδακτικές προσεγγίσεις, την εκπαιδευτική στοχοθεσία και το περιεχόμενο σπουδών. Η επιμόρφωση των καθηγητών για το νέο γυμνάσιο και λύκειο μπορεί να γίνει χωρίς αξιολόγηση; Και εδώ ένα άλλο πρόβλημα ταμπού: τράπεζα θεμάτων. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που σέβεται τον εαυτό του δεν μπορεί να μην έχει σταθμισμένες εξετάσεις. Υπάρχουν επιστημολογικά προβλήματα και προβλήματα στην εκπαιδευτική διαδικασία που πρέπει να αντιμετωπίσουμε; Σαφώς. Η αξιολόγηση και η τράπεζα θεμάτων είναι δυο θεσμοί σημαντικοί και απαραίτητοι για την εκπαίδευση ως κοινωνική δομή και λειτουργία. Αλλά εξαρτάται από την κατασκευαστική τους (μπορεί να είναι καλή ή κακή), από τη δοσολογία της εφαρμογής τους (π.χ. διαφορετική στα μαθηματικά από ότι στη ιστορία), από τη συναρμογή της με τη δημιουργικότητα και την αυτονομία εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων ώστε να μην μετατρέπεται το σχολείο σε εικονικό φροντιστήριο. Η κριτική στην τράπεζα θεμάτων που καταργήθηκε πέρσι, πρεπει να μας χρησιμεύσει ως οδηγός για το τι πρέπει να αποφύγουμε τώρα. Λ.χ. στη λογοτεχνία οι ερωτήσεις τέθηκαν με πνεύμα εντελώς διαφορετικό από εκείνο των προγραμμάτων σπουδών. Σήμερα υπάρχει διεθνώς ανεπτυγμένο λογισμικό, και προβληματική γύρω από τα ζητήματα, και μάλιστα πολλά συστήματα αναλόγως των στόχων που επιδιώκουμε. Δεν επιτρέπεται να το αγνοούμε. Η μπουλουκοποίηση της εκπαίδευσης εν ονόματι του εξισωτισμού, διευρύνει, δεν μειώνει τις ανισότητες. Άλλωστε το αντίπαλο δέος είναι ο τρόπος που γίνονται σήμερα οι εξετάσεις και η διαρκής αναπηρία που προκαλούν στους μαθητές. Εν ονόματι ποιας αρχής ανεχόμαστε τη διαιώνιση αυτού του συστήματος; 

Κριτική μπορεί να υπάρξει ασφαλώς για όλα τα συστήματα εξετάσεων, και η συνηγορία της ελεύθερης διδασκαλίας είναι ασφαλώς ελκυστικότερη από τη δρομολογημένη σε συστήματα εκπαίδευσης γνώση. Ως προς αυτά όμως ποιες επιλογές έχουμε ώστε να μην ονειρευόμαστε το βέλτιστο ενώ θα ανεχόμαστε το χείριστο; 

 

Συγχωνεύσεις σχολείων; 

Αναδιοργάνωση της Μέσης εκπαίδευσης σημαίνει ανακατανομή της σχολικής στέγης και ανάπτυξη της τεχνολογίας της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αλλά γιατί η συγχώνευση σχολείων είναι καταδικαστέα; Δεν είναι προτιμότερο λιγότερα μεν, αλλά μεγαλύτερα και καλά εξοπλισμένα σχολεία με τη βιβλιοθήκη τους τα εργαστήρια τους, αίθουσες για ποικίλες δράσεις, γραφεία καθηγητών ώστε να μπορούν να εργάζονται εντός του σχολείου, να συνεργάζονται μεταξύ τους και με τους μαθητές τους, σχολεία με δυνατότητες επιλογών; Ασφαλώς τα δημοτικά και τα νηπιαγωγεία πρέπει να είναι δεμένα με τη γειτονιά. Ασφαλώς και πρέπει να περιοριστούν οι χαμένες ώρες των μετακινήσεων. Αλλά και η κτηριακή πληρότητα δεν μετράει; Προτιμότερη η μιζέρια των περσσότερων από τα σημερινά σχολεία; Υπάρχει και ένας άλλος πράγοντας: Έχουμε αντιληφθεί τις δημογραφικές προβολές που προβλέπουν μείωση του μαθητικού πληθυσμού κατά 30% την επόμενη δεκαετία; Καλύτερο να στρουθοκαμηλίζουμε; Πολιτική σημαίνει πρόβλεψη, όχι δημαγωγία και καλοπιάσματα. 

Μετεκπαίδευση καθηγητών 

Προφανές είναι ότι η μεταρρύθμιση πρέπει να συνοδευτεί με αποτελεσματική επιμόρφωση και επαγγελματική υποστήριξη των εκπαιδευτικών, με ενδοσχολικό χαρακτήρα και διαδικασία «στήριξης ομοτέχνων». Μέσα στο πλαίσιο αυτό, πράγματι οι διαφορετικές ειδικότητες οι οποίες υπάρχουν με τυχαίο τρόπο στη σημερινή εκπαίδευση (σύγκρινε το τεράστιο εύρος της ειδικότητας του φιλόλογου με το στενότατο εύρος νεοεισαχθέντων ειδικοτήτων για να βρουν διέξοδο απόφοιτοι συγκεκριμένων πανεπιστημιακών τμημάτων) πρέπει να τείνουν προς τους μεγάλους άξονες της εκπαίδευσης. Εκπαίδευση για χάρη των μαθητών ή προσαρμοσμένη στις ανάγκες του προσωπικού; 

 

Ένας άξονας πολιτικής

Η κυβέρνηση πρέπει να προχωρήσει σταθερά –και χωρίς να κοιτάει πίσω– στην εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και μάλιστα να την εντάξει σε έναν άξονα που θα αποτελείται από τρεις μείζονες δράσεις: 

• Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση 
• Καινοτομία και έρευνα 
• Καινούργια αντίληψη της πολιτικής του πολιτισμού (η οποία θα πρέπει να περιλάβει και την αναμόρφωση της δημόσιας τηλεόρασης)

Σε όλους αυτούς τους τομείς, σήμερα έχουμε μια καινούργια κατάσταση και άλλες νοοτροπίες από εκείνες που επικρατούσαν πριν και στο μεγαλύτερο μέρος της κρίσης. Οι μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση προχωρούν, στην έρευνα έχουμε ήδη σημαντικούς θεσμούς και υποστήριξη των νέων ερευνητών. Η δημιουργία όμως ενός παρόμοιου άξονα θα λειτουργήσει όχι μόνο ως πλαίσιο, αλλά και θα αλληλοτροφοδοτήσει τις μεταρρυθμίσεις και στους τρεις χώρους. Κυρίως θα δημιουργήσει ένα πνεύμα προοδευτικών μεταρρυθμίσεων ικανό να αντισταθμίσει την ηττοπάθεια και τη σύγχυση που καλλιεργούνται από πολλές πλευρές. 

Η ανάπτυξη αυτού του άξονα είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη νέα ιστορική περίοδο που ανοίγεται μπροστά μας και για την ταυτότητα μιας νέας Ελλάδας.

Άνδρος, 8 Οκτωβρίου 2016

 

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
→Εισαγωγή στα Πορίσματα του Εθνικού και Κοινωνικού Διαλόγου για την Παιδεία, 2016
→Η επινοητική εκπαίδευση
→Υπόμνημα: Εμείς και τα Αρχαία